In totaal zijn vijf insecticiden, vier fungiciden, drie herbiciden, en twee biociden aangetroffen1). Het insecticide DDT kwam het meest voor: het werd in 93% van de monsters gevonden, gevolgd door het insectenwerende middel DEET in 22% van de monsters. Ook in eerdere studies werden ‘klassieke’ pesticiden gevonden, die al lang niet meer zijn toegelaten, zoals DDT.
Waar en wat?
De monsters van de boerenzwaluw betreffen niet-uitgekomen eieren (16 monsters), dode jonge vogels (10 monsters) en één dode volwassen zwaluw. Ze zijn op verzoek van het CLM door boerenzwaluwringers verzameld op 16 locaties in Friesland, Gelderland, Zuid-Holland en Limburg. Het materiaal is in een gecertificeerd laboratorium onderzocht.
Zijn de gevonden pesticiden gevaarlijk voor boerenzwaluw?
De gemeten concentraties zijn over het algemeen kleiner dan 0,1 milligram per kilogram. In vier gevallen was de concentratie hoger, met de hoogste waarde voor het insecticide DDT: 1,9 milligram per kilogram. In de volwassen vogel zijn de hoogste concentraties DDT, permethrin en tembotrione aangetroffen. Deze stoffen lijken op te stapelen gedurende het leven. Uit de literatuur blijkt dat de gevonden waarden van DDT geen acuut vergiftigend effect hebben op de boerenzwaluw. Over de andere stoffen en mogelijke combinaties kunnen we geen uitspraak doen, evenals over de effecten op gezondheid en overleving.
Verboden middelen
DDT en hexachloorbenzeen zijn al sinds de jaren 70 van de vorige eeuw verboden in Nederland. De insecticide novaluron, is zelfs nooit in Europese toegelaten, maar wel in Afrikaanse landen. Waarschijnlijk heeft de boerenzwaluw dit middel in Afrika binnen gekregen. Van DDT is bekend dat het nog op allerlei plekken in het Nederlandse milieu voorkomt, omdat het niet of nauwelijks wordt afgebroken. Hexachloorbenzeen wordt ook nog aangetroffen in oppervlaktewater. Het is niet te zeggen waar de boerenzwaluw met deze stoffen in aanraking is gekomen.
Hoe komen de middelen in de zwaluwen?
De illustratie laat zien dat de zwaluwen op allerlei manieren in aanraking kunnen komen met pesticiden. Via het voedsel: insecten komen in aanraking met gewasbeschermingsmiddelen uit de landbouw. De route via vliegenbestrijding in de stal lijkt bijvoorbeeld aannemelijk. Ook pesticiden in het water kunnen een bron van besmetting zijn: via drinken of doordat insecten als larve in het water leven en als volwassen insect rondvliegen. Ook het nestmateriaal (grond, veren en haren) of houtverduurzamingsmiddelen in de balken waaraan de nesten in de stal zitten, zijn mogelijke besmettingsroutes. Via de moedervogel komen pesticiden in de eieren terecht.
Boerenzwaluw als bio-indicator?
Er zijn weinig recente metingen van pesticiden in vogels in Nederland of Europa gedaan. De analyses laten zien dat een groot aantal stoffen wordt gevonden in boerenzwaluwen. Screening van insectenetende ‘boerenlandvogels’ op pesticiden geeft een beeld van de (ongewilde) verspreiding van pesticiden. De boerenzwaluw is een goede kandidaat om deze verspreiding beter in kaart te brengen.
- In totaal zijn de volgende stoffen gevonden in boerenzwaluwen: insecticiden (cyflutrin, DDT, dimethoaat, novaluron en permethrin); fungiciden (bitertanol, fluazinam, fluxapyroxad en hexacloorbenzeen); herbiciden (chloorprofam, MCPA en tembotrione); biocide (DEET) en de synergist (piperonylbutoxide).
Het onderzoek is uitgevoerd door CLM en is gefinancierd door Triodos Foundation, Vogelbescherming Nederland en CLM.
Meer informatie
- Rapport Pesticiden in de boerenzwaluw - Verkennende studie van pesticidenbelasting bij boerenzwaluw in Nederland (pdf; 3,4 MB)
Tekst: Adriaan Guldemond, CLM Onderzoek en Advies, via Vogelbescherming Nederland
Foto: Jouke Altenburg; Theo van Lent