Naaldsteenvliegen kloppen aan de deur

Bericht uitgegeven door EIS Kenniscentrum Insecten op [publicatiedatum]

Het mooie weer van de afgelopen tijd zorgde voor heel wat activiteit onder insecten en liefhebbers daarvan. Twee oplettende natuurfotografen zagen 30 maart een steenvlieg lopen op een bospaadje in Zuid-Limburg en plaatsten de foto ervan op Waarneming.nl. Het betreft een uiterst bijzondere waarneming van een naaldsteenvlieg.

Het dier op de foto is het tweede gefotografeerde exemplaar van de naaldsteenvlieg in de regio in een half jaar tijd! Het lijkt er op dat naaldsteenvliegen, letterlijk, weer aan de deur kloppen: afgelopen herfst werd ook al een exemplaar gefotografeerd op de glazen toegangsdeur van kasteel Valkenburg.

Steenvliegen
Steenvliegen zijn een kleine insectenorde waarvan de larven sterk gebonden zijn aan schone, zuurstofrijke wateren. Vroeger kwamen in Nederland ten minste 28 soorten voor. In de loop van twee eeuwen waterverontreiniging verdwenen daar maar liefst 17 soorten van! Daarmee staan steenvliegen bekend als de diergroep die het zwaarst getroffen is door watervervuiling. Binnen de steenvliegen vormen de naaldsteenvliegen (Leuctridae) een vrij opvallende en soortenrijke familie. De naam danken ze aan het karakteristieke slanke uiterlijk en de smalle vleugels die als een soort koker rond het achterlijf liggen en ver voorbij de achterlijfspunt steken. Nederland telde ooit drie soorten naaldsteenvliegen. Twee daarvan (Leuctra fusca en Leuctra geniculata) kwamen uitsluitend in Zuid-Limburg voor, maar zijn daar niet meer waargenomen sinds 1955. De derde soort (Leuctra nigra) komt thans nog voor in enkele beken in Limburg en Gelderland, maar is niet eerder waargenomen in Zuid-Limburg.

Nieuwe naaldsteenvliegen
Vooralsnog kan aan de hand van de foto’s niet worden vastgesteld welke naaldsteenvliegen recent in Limburg zijn waargenomen, maar dat het gaat om zeer bijzondere en hoogst waarschijnlijk twee verschillende soorten staat buiten kijf. Mogelijk gaat het zelfs om één of twee nooit eerder waargenomen soorten voor Nederland. Het exemplaar dat op 5 oktober 2013 op de deur van kasteel Valkenburg werd gefotografeerd, betreft waarschijnlijk Leuctra fusca, een uitgesproken najaarssoort die tot de jaren 1950 veelvuldig in de Geul werd gevonden. Voor de melding van maart zijn minder voor de hand liggende kandidaten beschikbaar. Zou het Leuctra nigra zijn? De vroegste melding ooit en ook nog eens op een nieuwe vindplaats? Of Leuctra hippopus? Een algemene voorjaarsvlieger in de Belgische Ardennen? Of één van de tien andere (zeldzamere) soorten naaldsteenvliegen die ooit in het nabije buitenland zijn waargenomen?

Hoe dan ook lijken de recente vondsten een signaal dat het goed gaat met de Limburgse beken. Waarnemers en fotografen die zich komende tijd naar Zuid-Limburg begeven: wees alert op kleine ‘naaldvormige’ insecten aan de waterkant!

Tekst: Bram Koese, EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden
Foto's: Sandra Lamberts; Bram Koese