Draaihals: zeldzame broedvogel, schaarse doortrekker

Bericht uitgegeven door Sovon Vogelonderzoek Nederland [land] op [publicatiedatum]

In ons land zien we draaihalzen vrijwel alleen nog in de trektijd. Dan verkassen Noord-Europese broedvogels naar Afrika en terug. Nestvondsten in Nederland zijn tegenwoordig zeldzaam. Maar in 2014 werden er weer enkele gemeld.

Vroeger niet zeldzaam
Begin twintigste eeuw was de draaihals in delen van het land een normale broedvogel, waartegen zelfs werd opgetreden door vogelbeschermers. Hij verstoorde namelijk nesten van nuttiger geachte soorten, zoals mezen, op zoek naar eigen nestgelegenheid. Dat schreeuwde om interventie met het geweer!

Verdwijnende broedvogel
De tijd dat draaihalzen als lastig werden beschouwd, ligt ver achter ons. Alleen al vanwege de sterke afname in de tweede helft van de twintigste eeuw. Van de misschien enkele honderden broedparen waren er aan het eind van de eeuw maar rond de 50 over. De afname zette daarna door en tegenwoordig wordt jaarlijks nog maar een tiental territoria gevonden. Dat zegt niet alles bij deze lastig te inventariseren soort, maar is wel tekenend. Zekere broedgevallen zijn momenteel ronduit zeldzaam.

Grootschalige afname
De teloorgang in Nederland past binnen een gerapporteerde afname in heel Noordwest-Europa. Wat ons eigen land betreft spelen habitatveranderingen een belangrijke rol. Zo verdwenen heischrale vegetaties op de zandgronden door de invloed van meststoffen; juist de plekken waar de draaihals zoekt naar zijn voedsel: mieren. Natuurlijke nestplekken, vooral in berken, werden schaars, deels in samenhang met veranderingen in bosbeheer. De broedresultaten van draaihalzen zijn in recente tijden slechter dan een eeuw geleden.

Broedgevallen in 2014
In 2014 lijkt er een kleine opleving te zijn, met in ieder geval drie nestvondsten in Drenthe en één op de centrale Veluwe. In het laatste geval in een koolmezenkast. Die bevatte op 31 mei vier vreemde eieren. Het bleek te gaan om een draaihals. Mede dankzij beschermende maatregelen tegen predatie door boommarters kwamen zeven jongen groot. Broedgevallen in nestkasten waren tot in de jaren zestig niet ongewoon, maar zijn daarna amper meer vastgesteld. In sommige andere landen zijn nestkasten nog steeds in trek bij draaihalzen, zoals in delen van Zweden.

Doortrekker in augustus en september
Noord-Europese draaihalzen duiken in augustus en september op in ons land tijdens de wegtrek naar Afrika. Ze zijn niet dik gezaaid en je moet wel oog hebben voor deze onopvallende vogel. De soort scharrelt zijn kostje op de grond bij elkaar. Hij prefereert ruderale en zandige, soms ook stenige plekken en duikt af en toe op in tuinen. Langs de kust treedt enige stuwing op en zijn de kansen op een waarneming het grootst. Maar in principe kun je de soort met wat geluk overal in Nederland aantreffen.

Tekst: Fred Hustings & Jan Schoppers, Sovon Vogelonderzoek Nederland
Foto: Fotograaf bij de auteurs bekend