We koersen af op een late en lange herfst

Bericht uitgegeven door De Natuurkalender [land] op [publicatiedatum]

De eerste tekenen van herfstkleuring waren dit jaar al vroeg te zien door de zomerdroogte. Het uitblijven van vorst zorgt er echter voor dat we afkoersen op een late en daarmee langgerekte herfst. Van de meerderheid van berken, zomereiken en beuken zou vijftig jaar geleden nu al het blad volledig verkleurd zijn. Zolang de minimumtemperaturen boven het vriespunt blijven, zullen veel bomen nog groene bladeren houden. Het is even afwachten hoeveel blad er aan de bomen blijft zitten na de aangekondigde storm op maandag. Help De Natuurkalender met het onderzoek naar bladverkleuring en bladval en geef uw eigen waarnemingen door.

Het is volop herfst in ons land. Van diverse boomsoorten zoals Amerikaanse eik, moseik, esdoorn en witte paardenkastanje is al het blad volledig verkleurd en valt veel blad van de bomen. Het is nu het optimale moment om door de bossen te lopen om van de herfstkleuren te genieten. Vooral onder invloed van de zomerdroogte leek de herfst dit jaar al vroeg te beginnen. Juni, juli en augustus waren alle drie te droog en door de combinatie met de zeer hoge temperaturen was de verdamping hoog. Het neerslagtekort was in grote delen van het land begin september opgelopen tot ruim boven de 200 millimeter en in het noordwesten tot zelfs boven de 270 millimeter. Vooral van bomen en struiken die op van nature droge plaatsen stonden verkleurde het blad.

Warme oktober zonder vorst
Ondanks de vroege start van de herfstkleuring zorgen de recente hoge temperaturen voor een vertraging in de bladverkleuring en bladval. Oktober komt waarschijnlijk op de achtste plaats van warmste oktobermaanden sinds 1901 en nachtvorst hebben we nog niet gehad. Vijftig jaar geleden zouden in de laatste 10 dagen van oktober veel struiken en bomen al hun blad al volledig kwijt zijn, zoals de wilde lijsterbes, linde, meidoorn, witte paardenkastanje, peer, peperboompje, walnoot, es, bosbes en iep. Diverse soorten zijn nu ook al veel of al het blad kwijt, maar lang niet allemaal.
Vooral boomsoorten die normaal pas laat beginnen met verkleuren en die geen last hebben gehad van de zomerdroogte zullen nu nog veel groen blad hebben. Dat geldt bijvoorbeeld voor zomereiken en beuken. In de laatste tien dagen van oktober zou 50 jaar geleden al het blad van de meeste beuken en zomereiken volledig verkleurd zijn. Nu zien we dat veel van deze bomen nog grotendeels of zelfs volledig groen zijn.

Half november meeste zomereiken en beuken volledig verkleurd
Op basis van een analyse van historische waarnemingen verwachten we dat rond 30 oktober de helft van de zomereiken voor de helft verkleurd is. De komende dagen zal dat ook bij de helft van de beuken het geval zijn. Rond 7 november verwachten we dat de helft van de zomereiken en beuken volledig verkleurd is. Rond 24 november verwachten we dat de helft van de zomereiken volledig kaal is. Rond die tijd zal ook de helft van de beuken volledig kaal zijn. De snelheid van bladval is uiteraard niet alleen afhankelijk van de temperatuur. Wind is een andere belangrijke factor en de verwachte herfststorm maandag kan de bladval sterk versnellen.

Geef ook waarnemingen bladverkleuring en bladval door
Om een goed beeld te krijgen van de snelheid van bladverkleuring en bladval en de variatie tussen verschillende regio’s in Nederland roepen we mensen op om via www.natuurkalender.nl hun waarnemingen van bladverkleuring en bladval door te geven. Van witte paardenkastanjes, berken, zomereiken en beuken willen we weten wanneer van een boom voor het eerst de helft van het blad de herfstkleur heeft en wanneer al het blad de herfstkleur heeft. Verder willen we weten wanneer de boom voor het eerst helemaal kaal is. Naast hiervoor genoemde soorten willen we het einde van bladval ook weten voor blauwe bosbes, witte en zwarte els en Amerikaanse eik. U kunt ook een foto bij de waarneming voegen.

Tips voor het waarnemen van bladverkleuring:

1. U kunt een schatting van het percentage herfsttint maken door op tien willekeurige plaatsen verspreid over de boom (bijvoorbeeld drie plaatsen bovenin, drie in het midden en vier onderin) van tien naast elkaar gelegen blaadjes te bepalen hoeveel bladeren een volledige herfstkleuring hebben. Tel vervolgens het aantal gekleurde bladeren van de tien plaatsen op. Dat is het percentage. Indien maar tien procent van een blad verkleurd is dan tel je 0,1 bij de bladverkleuring op. Bij de witte paardenkastanje behoren de vijf vingers van een blad tot hetzelfde blad.
2. Gebruik het bladverkleuringsvolgformulier zodat u makkelijker de ontwikkeling van de bladverkleuring en bladval in de tijd kunt volgen.
3. Merk de boom/bomen met een draad met daaraan een labeltje zodat u weet welke boom/bomen u in de gaten houdt.
4. Registreer uzelf als waarnemer van De Natuurkalender. Door waarnemingen door te geven nadat u ingelogd bent kunt u in de toekomst uw eigen waarnemingen terugkijken.

Meer informatie

• Overzicht van veel gestelde vragen over het schatten van bladverkleuring (2,7 MB)
• Formulier voor het volgen van bladverkleuring (0,1 MB)
• Beschrijving van verschillende boomsoorten (zie onder houtgewassen)

Tekst: Arnold van Vliet, Wichertje Bron en Sara Mulder, De Natuurkalender, Wageningen University
Foto’s: Arnold van Vliet