Zorgt huidige extreme warmte voor vroege of late herfst?

De hitte deze week is ongebruikelijk voor september. Als de rest van de maand normaal verloopt zal september een van de warmste ooit worden. Uit historische waarnemingen blijkt dat hoe hoger de temperatuur in september is, hoe later de herfstkleuring op gang komt of hoe trager die verloopt. Dit geldt overigens vooral als de eerste nachtvorst ook pas laat in het najaar optreedt. Of de warmte van nu ook dit jaar een vertragend effect zal hebben op de bladverkleuring moet nog gaan blijken. Mogelijk dat de recorddroge periode gedurende het voorjaar of de recordwarme juni voor een vroegere start van de herfst zorgt. Diverse witte paardenkastanjes zijn in ieder geval vroeg begonnen met de bladverkleuring.

Timing herfst in State of World Climate-rapport

De timing van bladverkleuring en bladval bepaalt net als de start van bladontplooiing de duur van het groeiseizoen. Door klimaatverandering en de bijbehorende temperatuurstijging zien we de lengte van het groeiseizoen toenemen. De timing van jaarlijks terugkerende verschijnselen in de natuur zoals bladverkleuring en bladval is een belangrijke indicator voor de effecten van klimaatverandering op de natuur. Daarom is informatie over de start en het einde van het groeiseizoen ook dit jaar weer opgenomen in het drieëndertigste jaarlijkse State of the Climate-rapport. Zie pagina S104 in het rapport van 2022 (rapport 2022 direct downloaden, 80 MB). Deze week publiceerde NOAA’s National Centers for Environmental Information dit omvangrijke rapport over het wereldwijde klimaat in 2022. Vanuit het Natuurkalender- en GLOBE GrowApp-programma hebben we een bijdrage geleverd met waarnemingen van de bladontplooiing en einde bladval van de zomereik in Nederland. Vorig jaar waren de zomereiken in Nederland opvallend laat helemaal kaal. Mogelijk door een zeer droog jaar gecombineerd met een warme oktober en november waardoor blad dat na de droogte opnieuw gevormd werd laat verkleurde. Zie ook de GrowApp-voorbeelden in dit natuurbericht en de grafiek (rode lijn is 2023) waarin het verloop van de bladverkleuring van een zomereik in de Lumentuin van Wageningen University & Research regelmatig is bijgehouden vanaf de herfst in 2015.

Breng de bladverkleuring en bladval van een zomereik in beeld

Ook volgend jaar willen we weer een bijdrage leveren aan het wereldwijde rapport over het nu al extreme 2023. We roepen hierbij mensen op om met de GrowApp (Android, iOS) een timelaps van een of meerdere zomereiken te maken. Liefst vanaf het moment dat de bladverkleuring nog moet starten tot in ieder geval het moment dat al het blad van de boom is. Hoe frequenter je een foto maakt gedurende deze periode, hoe duidelijker het verloop van de herfst te onderzoeken is. Voeg na het maken van een foto in het opmerkingenveld #oak toe zodat we de waarnemingen kunnen terugvinden.

Vind je het lastig om regelmatig een foto te maken met de GrowApp, dan kun je ook op Natuurkalender.nl de datum doorgeven waarop 50 procent en 100 procent van het blad verkleurd is en de datum waarop al het blad van de eik gevallen is. Het schatten van verkleuring kun je doen door op 10 willekeurige plaatsen in de boom van 10 blaadjes het aantal verkleurde blaadjes te schatten. Als je het aantal gekleurde blaadjes van die 10 plaatsen bij elkaar optelt heb je een schatting van het percentage bladverkleuring op dat moment. Zodra je voor het eerst boven de 50 zit kun je dit via Natuurkalender.nl doorgeven.

Middelbare scholen doen onderzoek naar herfst en klimaatverandering

Middelbare scholen kunnen via ons GLOBE-programma meedoen met het wereldwijde onderzoek naar het moment van bladverkleuring en bladval. Indien gewenst kunnen scholen een intensieve ondersteuning krijgen via het Wageningen Pre-University-programma. Samen met de leerkracht wordt het GrowApp-onderzoek afgestemd op het lesprogramma, wensen van de docent en de omgeving van de school. Leerlingen leren zo op een boeiende manier onderzoek doen en hun resultaten dragen direct bij aan wereldwijd onderzoek en dus aan het State of the Climate-rapport. Er zijn ook diverse mogelijkheden voor de leerlingen om hun onderzoeksresultaten te presenteren aan leerlingen, docenten en onderzoekers in Nederland of in het buitenland. Op 7 juni 2024 is bijvoorbeeld de Science Fair in Wageningen. Scholen kunnen vrijblijvend contact opnemen door een email te sturen naar info@globenederland.nl.

Het herfstonderzoek maakt onderdeel uit van de Europese GLOBE herfstcampagne. De Nederlandse waarnemingen en resultaten zijn daarmee ook beschikbaar voor leerlingen in andere Europese landen. 

Tekst: Arnold van Vliet, Wageningen University & Research en Stichting GLOBE Nederland, Wichertje Bron, Wageningen University & Research en Matthijs Begheyn, GLOBE Nederland
Foto’s: Arnold van Vliet, GrowApp.today (leadfoto: herfstkleuring en bladval van een zomereik in de Lumentuin in Wageningen)