De kemphaan laat Nederland links liggen

Bericht uitgegeven door Sovon Vogelonderzoek Nederland [land] op [publicatiedatum]

Geniet er nog maar even van als je een mooie groep kemphanen ziet. Want deze steltloper laat Nederland steeds vaker links liggen. Groepen van tienduizenden vogels zijn verleden tijd. Tijdens de trek in het voorjaar vliegt de kemphaan steeds oostelijker. Nu de najaarstrek op gang is gekomen, kun je deze soort opnieuw langs zien komen.

Kemphanen broeden in de arctische toendra van Scandinavië tot ver in Siberië. In het voorjaar maken de mannetjes met hun fraaie kragen de dames het hof: ze ‘kempen’ om een vrouwtje te versieren. Vroeger was dit tafereel op veel natte veen- en heidegebieden in Nederland te zien. Tegenwoordig broeden er nog maar enkele tientallen van deze vechtersbazen in ons land. Nederland is niet langer geschikt om te broeden en ook tijdens de voorjaarstrek komt de kemphaan in de problemen. Uit onderzoek blijkt dat ze in het voorjaar in Nederland gewicht verliezen en dat de voedselomstandigheden dus niet gunstig zijn.

Enorme verschuiving
De laatste twee decennia reageren de kemphanen op het verlies van geschikte broedplaatsen en voedselrijke pleisterplaatsen in ons land. Steeds meer vogels besluiten om via Oost-Europa naar het westen van Siberië te vliegen, om daar hun geluk te beproeven. Uit onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen (RuG) bijkt dat de piekaantallen van slapende kemphanen in Friesland sinds 1996 enorm zijn gedaald. In het voorjaar van 1996 werden er 35.000 vogels geteld, in 2008 nog maar 6.000. Tellingen in Wit-Rusland laten de laatste jaren juist een toename zien. In het voorjaar van 2012 werd er een groep van 66.000 kemphanen geteld in de Pripyatdelta, zo vertelde onderzoeker Pavel Pinchuk me. In Nederland geringde vogels worden ook steeds vaker oostelijk teruggevangen. Zo stapelen de aanwijzingen voor een enorme verschuiving naar het oosten zich op.

Opmerkelijk is dat het broedareaal van de kemphaan krimpt, maar dat de wereldpopulatie niet lijkt af te nemen. De lagere aantallen in Nederland betekenen dus niet per se dat het slecht gaat met de soort, zoals dat bij de grutto het geval is.

Najaarstrek
Voor steltlopers is het broedseizoen kort en intensief. In juli zit het broedseizoen er voor veel kemphanen al weer op en begint de terugtocht naar het zuiden. Tijdens de terugtocht doen opnieuw duizenden kemphanen de vochtige uiterwaarden, veenweides en plasdrasgebieden in het land aan. De aantallen zijn minder hoog, omdat de najaarstrek zich over een langere periode (tot in september) uitspreidt. In juli hebben sommige mannetjes nog van die prachtige kragen, waarmee ze parmantig tussen de wat saaier gekleurde vrouwtjes en jonge vogels rondstappen.

Tekst: Albert de Jong, Sovon Vogelonderzoek Nederland
Foto: Menno Hornman, Sovon Vogelonderzoek Nederland