Tegendraadse herfstschroeforchissen
FLORONBericht uitgegeven door stichting FLORON op maandag 5 oktober 2009
Waar de orchideeënpiek in ons land vóór de zomer ligt, kiest herfstschroeforchis ervoor juist ná de zomer te bloeien. Dit schijnbaar tegendraadse karakter van de soort blijkt ook uit de spiraalvormige bloeistengel: er zijn zowel rechts- als linksdraaiende.
Herfstschroeforchis (Spiranthes spiralis) is een lage onopvallende orchidee. Een zeldzame verschijning, want we kennen in ons land maar enkele vindplaatsen. Eén in Zuid-Limburg en een paar in het deltagebied. Aan de Zuid-Limburgse populatie is langdurig onderzoek gedaan. Met name vanuit de Universiteit Utrecht. Uit het onderzoek bleek ondermeer dat de Zuid-Limburgse populatie goede toekomstperspectieven heeft, maar anderzijds ook kwetsbaar is vanwege de smalle genetische basis.
In het deltagebied gaat het voorspoediger. Daar heeft de soort zich in recente jaren op nieuwe plaatsen weten te vestigen. Soms voor korte duur – er werden planten uitgestoken – maar elders succesvol met een toenemend aantal exemplaren.
Ook aan de ‘deltapopulatie’ wordt onderzoek gedaan. Ditmaal vanuit de Universiteit Leiden en gericht op bestuiving. En daar komt de draaiing van de herfstschroeforchis weer in beeld. Het lijkt er namelijk op dat dit bijzondere fenomeen van planten met verschillende draairichtingen verband houdt met de bestuivers: hommels en honingbijen. Uit experimenten bleek dat onder de hommels een verschillende voorkeur bestaat voor de draairichting. Ze lopen de bloeiwijze altijd van onder naar boven door op zoek naar nectar en zijn vooral geneigd dat te doen als ze ‘de draai mee hebben’. Sommige hommels bestuiven dus liever rechtsdraaiende, andere liever linksdraaiende orchideeën. De voorkeursrichting van de hommels zou daarmee van invloed zijn op het bestuivings- en dus voortplantingssucces van herfstschroeforchissen. En daarmee op het aandeel rechts- versus linksdraaiende herfstschroeforchissen. Hoe tegendraadsheid een aanpassing kan zijn.
Tekst: Wout van der Slikke, FLORON
Foto: K. Kreutz
N.B. Wie meer wil weten over aanpassingen in de natuur kan terecht in Naturalis in Leiden (www.naturalis.nl). In een expositie over Darwin en evolutie komt dit onderwerp aan bod. Tot eind deze maand is daar ook meer te zien over de herfstschroeforchis in een speciale vitrine over orchideeën in Nederland.