Natuur reageert snel op einde winterprik

Bericht uitgegeven door Natuurpunt Studie [land] op [publicatiedatum]

Tussen 13 en 20 januari 2013 kwam het kwik in Ukkel niet boven 0 °C. Tot 26 januari bleven ook de minima nog negatief maar toen leek de winter even te kantelen. De dooi trad in en op 30 januari werden maxima opgetekend van 13,9 °C. Niet dat het nu al zomert want door een krachtige noordwester blijft de gevoelstemperatuur aan de lage kant. En toch. Sommige dieren reageerden heel snel op de temperatuurswissel.

Vanaf 29 januari werd de eerste amfibieëntrek vastgesteld met 27 Alpenwatersalamanders (Ichthyosaura alpestris), 22 Kleine watersalamanders (Lissotriton vulgaris) en vier Bruine kikkers (Rana temporaria) in Zedelgem, Nieuwkerke, Meise en Merelbeke. Op 30 januari werden in Lichtaart de eerste Gewone padden (Bufo bufo) gesignaleerd.

Op zich niets vreemd. Amfibieën houden elk jaar een winterslaap. Voor kikkers, padden en salamanders is dit een noodzakelijke overlevingsstrategie. Amfibieën zijn immers koudbloedig. Hun lichaamstemperatuur daalt dus als ook de buitentemperatuur daalt. Wordt het kouder, dan worden ze stijf en traag. Wordt het te koud, dan worden alle levensfuncties bijna geheel stopgezet: de hartslag verlaagd, de lichaamstemperatuur zakt waardoor ook de stofwisseling wordt afgeremd. Hierdoor neemt de behoefte aan voedsel af en kunnen amfibieën de winter al ‘slapend’ doorkomen, terend op hun vetreserves die ze in de zomer en de herfst hebben aangelegd. Maar het proces werkt ook omgekeerd: stijgen de temperaturen, dan ontwaken amfibieën uit hun winterslaap en trekken ze meteen naar een geschikte voortplantingspoel.

Normaal piekt de amfibieëntrek in maart. Vorig jaar lag de topdag op 4 maart: toen werden in gans Vlaanderen meer dan 8.000 amfibieën op één dag overgezet. De eerste trek werd in 2012 pas vastgesteld op 15 februari. De voorhoede is er dit jaar dus redelijk vroeg bij. Of ook de massa nu snel zal volgen, is maar de vraag. Hyla, de amfibieën- en reptielenwerkgroep van Natuurpunt, verwacht niet dat de grote paddentrek de komende weken al van start zal gaan. Het KMI verwacht immers een temperatuursdaling waardoor de meeste amfibieën vermoedelijk nog enkele weken in hun winterslaap zullen blijven. Van zodra het grof geweld losbarst, zal dit aan bod komen in een volgend natuurbericht.

Dat de eerste trekkers vooral salamanders zijn, is niet zo verwonderlijk. Die beginnen elk jaar als eerste amfibieën aan de grote trek. De enorme massa padden volgt enkele weken later. Een Britse studie toont aan dat salamanders almaar vroeger naar hun voortplantingspoelen trekken. In de periode 1990-1994 kwamen Kleine watersalamanders gemiddeld vijf tot zeven weken eerder in de poelen aan dan in de periode 1978-1982: 9-10 dagen vroeger per stijging van de relevante maximatemperatuur met 1 °C in een periode van 'amper' 17 jaar! Een dergelijke significante verschuiving is opmerkelijk en toont aan dat het nauwkeurig en langdurig documenteren van wanneer welke soort bepaalde activiteiten start (ontwaken uit winterslaap, eileg, wegtrek, ...) goed de impact van klimaatsverandering op een aantal gedragsprocessen kan illustreren.

Hoe het ook zij: vroege salamanders of latere padden: amfibieën overzetten is in. In 2012 werden in Vlaanderen maar liefst 160.633 amfibieën overgezet, verdeeld over 233 acties in 107 gemeenten. Duizenden handen hielpen kikkers, padden en salamanders veilig de straat over. Om al deze vrijwilligers optimaal te begeleiden, lanceerde Natuurpunt deze week een nieuwe website. Hier vind je allerlei handige weetjes. Hoe kan je deelnemen aan een paddenoverzetactie? Welke amfibieën kan je tegenkomen op zo’n acties? Hoe kan je een nieuwe overzetactie opstarten? Waar worden in Vlaanderen al overzetacties georganiseerd? Voor scholen werd een aantal werkbladen ontwikkeld en is er zelfs een heuse wedstrijd met leuke prijzen! En niet te vergeten: er rolde net ook een fonkelnieuwe paddenfolder van de drukpers. Neem dus zeker een kijkje.

Voor de organisatie van de paddenoverzetacties kunnen we rekenen op de ondersteuning van Froggy.

Tekst: Dominique Verbelen, Natuur.studie
Foto's: Hugo Willocx