Net zo veel vorstschade als vorig jaar?

Bericht uitgegeven door De Natuurkalender [land] op [publicatiedatum]

Na temperaturen van +18 graden Celsius in de eerste week van maart zakte de temperatuur in de afgelopen week tot -13 graden. Het is te verwachten dat er net als vorig jaar veel vorstschade op zal treden bij vooral de tuinplanten. Het is nog afwachten wat het gevolg zal zijn voor te vroeg wakker geworden insecten zoals de citroenvlinder en de kleine vos.

Vorig jaar ging de boeken in als een jaar waarin planten op zeer grote schaal vorstschade opliepen. Vooral tuinplanten moesten het ontgelden. Door de zeer hoge temperaturen aan het begin van de winter (december tot begin januari) liepen planten al uit. De intense vorstperiode begin februari, met minimumtemperaturen rond -20 °C, was voor veel planten te veel. Maart was weer zeer warm en werd gevolg door een koude april met tot halverwege mei nog nachtvorst.

Dit jaar lijkt zich een soortgelijk scenario voor te gaan doen. De tweede helft van december en het begin van januari waren zeer warm. De temperaturen hoorden eerder bij begin april dan bij het begin van de winter. In de loop van december kwam de hazelaar al in bloei en begin januari het eerste speenkruid. De ontwikkeling kwam daarna tot stilstand door een vorstperiode van twee weken met minimumtemperaturen tot zelfs -18 °C. Aan het einde van januari steeg de temperatuur snel tot maxima van bijna 15 °C om daarna weer in te zakken tot normale waardes. Vorige week beleefden we een aantal lentedagen met maxima van 18 °C. Niet eerder was het zo warm op die dagen in maart. Er werden grote aantallen citroenvlinders en kleine vossen gezien, padden gingen trekken, elzen kwamen massaal in bloei en de knoppen van veel bomen en struiken begonnen te schuiven. Tot schrik van velen keerde de winter weer helemaal terug. In grote delen van het land viel sneeuw waardoor de minimumtemperatuur tot -13 °C zakte. Nog niet eerder was het zo laat in maart zo koud. Velen vragen zich af wat het ‘vallen’ van de temperatuur met 30 graden voor gevolgen zal hebben voor de planten- en dierenwereld.

Vlinderoverwinteraars in de problemen
In het natuurbericht ‘Vlindervoorjaar losgebarsten’ geeft De Vlinderstichting aan dat de vlinders weer terug in winterrust zullen moeten als het echt koud gaat worden. In gewone rust kunnen ze niet tegen veel vorst. In ieder geval zal het ze veel energie kosten.

Diverse vlinderoverwinteraars zijn de afgelopen twintig jaar sterk achteruit gegaan. De aantallen citroenvlinders en dagpauwogen liggen de laatste vijf jaar zo’n 60 procent lager dan gemiddeld in de jaren 1992 tot en met 1996. De kleine vos is 44 procent achteruit gegaan (zie de indicator 'Aantalsontwikkeling van de dagvlinders' op het Compendium voor de Leefomgeving). Het frequent voorkomen van dit soort extreme temperatuurswisselingen kan wel degelijk een rol in de achteruitgang spelen.

Wat voor vlinders geldt zal ook voor veel andere insecten gelden die door de warmte geactiveerd werden. Zo werden er op Natuurkalender.nl diverse wespen gemeld. Alle wespen die nu gezien worden zijn koninginnen. In de eerste weken na het ontwaken uit de winterslaap zijn wespen zeer kwetsbaar. Ze moeten aansterken door nectar te drinken, een nest bouwen, eieren leggen en de larven voeren. Slecht weer, waaronder de omstandigheden van de laatste dagen, verlagen de overlevingskansen. We weten echter niet welk deel van de koninginnen wakker is geworden zodat nog niets te zeggen is over de gevolgen voor het aantal wespen later dit jaar.

Tuinplanten
Veel tuinplanten kunnen net als vorig jaar een flinke klap krijgen. Zo’n 80 procent van de planten in onze tuin komt oorspronkelijk uit warmere streken. De laatste jaren is de olijfboom bijvoorbeeld zeer sterk in opkomst als tuinplant, maar hij kan heel slecht tegen vorst. Het inpakken van de boom heeft weinig zin en binnen zetten is geen optie omdat de luchtvochtigheid en temperatuur ongunstig zijn waardoor de olijfboom het blad zal laten vallen. Olijfbomen houden daarnaast ook van droge voeten. Als de winter vochtig is en het bodemvocht bevriest dan bevriezen ook de wortels. Net voor de vorst is er op diverse plaatsen veel neerslag gevallen met op zaterdag 9 maart voor het eerst ooit 24 uur achter elkaar regen in De Bilt. Voor de mensen die toch een Mediterrane boom in de tuin willen is de vijg een goed alternatief. Ze komen uit Italië en tegenwoordig zijn er speciaal voor het Nederlandse klimaat gekweekte varianten.

Niet alleen de olijfbomen kregen vorig jaar klappen van de vorst. Rozen bleken ook heel vorstgevoelig. Vooral die struiken die al uitgelopen waren. Bij stamrozen blijkt de plaats waar ze geënt zijn heel kwetsbaar. Het bedekken van de ent met stro (vastbinden met een touwtje) werkt goed als bescherming tegen vorst. Andere gevoelige planten waren de hortensia, camellia, viburnum, photinia, buddleja en clematis. Groenblijvende planten lopen het risico op uitdroging bij vorst omdat ze water blijven verdampen, vooral bij veel wind, terwijl ze door de vorst geen water op kunnen nemen. Bij bomen waren het notenbomen, catalpa’s en Anna Paulownabomen die schade opliepen. Bij notenbomen raakten takken met een diameter van minder dan 5 centimeter bevroren. Aan het uiteinde van de takken trad de grootste vorstschade op.

Veel planten kunnen heel goed tegen de vorst, zelfs als ze al in bloei staan. De gele kornoelje, die dit jaar zeer vroeg in bloei kwam, blijft vrolijk doorbloeien. Sneeuwklokjes en krokussen kunnen veel vorst verdragen. Blauwe druiven en narcissen zijn gevoeliger, maar er blijken grote verschillen in vorstgevoeligheid te zijn tussen de verschillende variëteiten. Violen en primula’s doorstaan de vorst ook. Zelfs als de bloemen bevriezen komen de planten snel weer in bloei zodra de temperatuur boven het vriespunt komt. Daar lijkt de komende dagen weer ruimte voor te komen met het oplopen van de temperaturen. Hopelijk kunnen we snel bosanemonen, gewone dotterbloemen en sleedoorns in bloei aanschouwen.

Tekst: Arnold van Vliet, De Natuurkalender, Wageningen University
Foto´s: Arnold van Vliet; Wikipedia, CCA-SA licentie
Informatie over de vorstgevoeligheid van tuinplanten is onder andere verkregen van Tuincentrum De Oude Tol in Wageningen.