Nieuwe exoot op ‘oude’ exoot
Bericht uitgegeven door Natuurpunt Studie [land] op [publicatiedatum]
Eén van de redenen waarom Amerikaanse eiken niet geliefd zijn bij natuurbeheerders is dat ze weinig bijdragen aan lokale biodiversiteit. Op Amerikaanse eik vind je amper 20 soorten insecten, terwijl er dat op Zomereik minstens 400 zijn. Nu is in West-Europa een nieuw insect aan een opmars bezig, precies op Amerikaanse eik! Het gaat dan ook om een Amerikaanse micro-vlinder, de Amerikaanse ooglapmot.
Sinds de Amerikaanse eik in de zeventiende eeuw in Europa geïntroduceerd werd, hebben slechts een heel beperkt aantal insecten met een brede smaak deze boom als voedsel weten aan te wenden. Sinds het eind van de twintigste eeuw is de invasieve, Amerikaanse bladluis Myzocallis walshii ook op Amerikaanse eiken in Europa aanwezig. En sinds kort hebben we ook een exotische vlinder op deze exotische boom.
De ontdekking van de Amerikaanse ooglapmot (Bucculatrix ainsliella) gebeurde in Gelderland (Nederland) in 2011. Door de ruchtbaarheid die aan deze vondst gegeven werd, werd al snel duidelijk dat dit minuscule vlindertje al langer in West-Europa aanwezig is, maar eerder over het hoofd gezien werd. In de museumcollectie te Leiden waren exemplaren van de Amerikaanse ooglapmot aanwezig die in 1989-1990 in Amersfoort verzameld werden. Door gerichte zoekacties en het screenen van bestaande collecties zijn inmiddels tientallen vondsten uit Nederland bekend, van Groningen tot Zuid-Limburg. In 2012 zijn de vlinders op tenminste zes plekken verspreid over Nederland gezien. Op basis van foto’s op www.waarnemingen.be kan een vondst te Berchem (Antwerpen) op 12 mei 2006 als de eerste waarneming voor België gelden. In ons land is de Amerikaanse ooglapmot nagenoeg enkel uit Vlaanderen bekend (op Vlaams-Brabant na, alle provincies). In augustus 2012 gebeurde de eerste Waalse vondst in Aische-en-Refail (Namen).
Ooglapmotten vormen een vrij kleine vlinderfamilie, die wereldwijd 297 soorten telt. Daarvan komen er 55 voor in Europa en 15 in België. Het gaat om soorten waarvan de vlinders een spanwijdte van minder dan 1 cm hebben. De Amerikaanse ooglapmot lijkt sterk op de Eikenooglapmot (Bucculatrix ulmella), die occasioneel ook op Amerikaanse eik voorkomt. Het tweekleurige in plaats van oranje kuifje en de bontere voorvleugeltekening zijn goede kenmerken om de Amerikaanse nieuwkomer te herkennen. Ook kan de soort gevonden worden door de rupsen op te sporen, die een kleine gang in het bladgroen van de waardplant vreten. Die gang is nagenoeg identiek aan die van de Eikenooglapmot, maar zowel de ongevlekte rups als de sneeuwwitte cocon zijn wel herkenbaar.
Hoe sterk de soort in Vlaanderen ingeburgerd is, moet nog blijken. De diverse vondsten op ver uiteenliggende locaties doen vermoeden dat de Amerikaanse ooglapmot meer voorkomt dan we nu weten (12 gekende Belgische vindplaatsen). In Duitsland werd de soort al op een handvol plekken ontdekt, in andere Europese landen moet deze exoot nog worden opgespoord.
Meer informatie over deze soort vind je in het recent verschenen artikel in Nota Lepidopterologica.
Natuurpunt Studie werkt mee aan een early-warningsysteem rond een selectie van invasieve exoten. Daaraan kan iedereen bijdragen door zijn waarnemingen hier in te voeren.
Tekst: Wim Veraghtert, Natuurpunt Studie
Foto's: Carina Van Steenwinkel