Tijd voor rijpe eikels, maar hoeveel?

Bericht uitgegeven door De Natuurkalender [land] op [publicatiedatum]

Langzamerhand vallen de eerste rijpe eikels van de bomen. Afhankelijk van het weer vallen de meeste eikels in september en oktober. De hoeveelheid zaad die eiken produceren verschilt erg per jaar. Eens in de zoveel jaar, als de weersomstandigheden goed zijn en de bomen genoeg reserves hebben, produceren ze veel meer eikels dan anders. Deze jaren van overdadige vruchtvorming worden mastjaren genoemd.  

Mastjaren komen ook bij beuken en kastanjes voor. Bij andere bomen, zoals berken of dennen, verschilt de hoeveelheid zaad veel minder tussen de jaren. Het is moeilijk te zeggen wanneer een jaar een mastjaar gaat worden. Van beuk is bekend dat als er in het voorjaar veel beukenpollen zijn, er in de herfst veel beukennoten geproduceerd kunnen worden. Een warme, droge zomer in het voorgaande jaar geeft ook een goede kans op een goed beukenmastjaar. Voor eiken zijn dergelijke relaties nog niet gevonden. In droge gebieden als het Middellandse Zeebied is de eikelproductie vooral afhankelijk van de hoeveelheid water. Daarnaast is bekend dat de eikelopbrengst hoger is bij hogere bomen en bomen met een brede kroon, en dat oudere eikenbossen meer eikels produceren dan jongere bossen. Het kost een boom veel energie om eikels te produceren. Daarom maken de bomen het jaar na een mastjaar juist heel weinig of zelfs geen vruchten aan.

Eikels als voedsel
Mastjaren zijn ook goede jaren voor dieren die van eikels leven. Eikels vormen bijvoorbeeld een belangrijke voedselbron voor wilde zwijnen, knaagdieren en vogels. In mastjaren zie je een toename in de populaties van deze dieren. Op hun beurt spelen dieren als Vlaamse gaaien en eekhoorns, die wintervoorraden aanleggen, een belangrijke rol in de verspreiding van de eik.
Vroeger werden eikels ook veel gebruikt als varkensvoer. Met de opkomst van de varkensteelt in Nederland zijn er veel eiken aangeplant. De naam mast is overigens ook afkomstig uit de varkensteelt: varkensvoer van eikels en beukennoten werd ‘mast’ genoemd.

Bosverjonging
In de bosbouw en natuurbeheer worden mastjaren wel gebruikt om bosverjonging toe te passen. In jaren dat er veel eikels van de bomen vallen is de kans het grootst op veel zaailingen het voorjaar erna. Daarom zijn winters van mastjaren een goed moment om oude bomen te kappen. In normale jaren is de kans op succesvolle bosverjonging veel kleiner.

Vorig jaar was een goed mastjaar voor de Nederlandse beuken. Voor de eiken in ons land was dit minder duidelijk. Het is nog even afwachten wat dit jaar gaat doen. Geef uw waarneming van rijpe eikels (zomer-, winter- of Amerikaanse eik) door aan De Natuurkalender.

Tekst: Sara Mulder, De Natuurkalender
Foto: Paul Busselen, KU Leuven