Op fluwelen pootjes de winter door

Bericht uitgegeven door de Nederlandse Mycologische Vereniging op woensdag 12 januari 2011

Het Fluweelpootje is een echte winterpaddenstoel die tevoorschijn komt zodra de temperatuur boven het vriespunt komt. Het is een erg veelzijdige paddenstoel die nu over bijna de hele wereld voorkomt. Het is de eerste, en waarschijnlijke enige, paddenstoel die officieel in de ruimte is geweest als onderdeel van een experiment over zwaartekracht, hij wordt al 300 jaar lang onder de naam Enoki of Enoki-take in het donker voor consumptie gekweekt, en men zegt dat hij ook nog geneeskrachtige kwaliteiten bezit.

Er zijn niet zoveel winterpaddenstoelen maar het Fluweelpootje (Flammulina velutipes) hoort daar zeker bij. Hoe koud het ook is geweest, zodra de temperatuur boven het vriespunt komt, is hij weer van de partij. Fluweelpootjes groeien in bundels op dood hout van bomen zoals Els, Wilg en Populier die op wat rijkere bodems hebben gestaan. Ze zijn goed herkenbaar aan hun fluwelig behaarde donkerbruine stelen en oranjebruine hoedjes. Als winterpaddenstoel zijn ze goed aangepast aan de kou: door een soort antivries in hun weefsel kunnen ze goed tegen de vorst.

Fluweelpootjes zijn eetbaar en worden voor dit doel op een speciale manier in het donker gekweekt. De paddenstoelen krijgen in het donker niet hun karakteristieke kleur maar blijven wit. De stelen worden heel lang en dun en de hoedjes blijven klein. Ze strekken dus net als een plant in het donker, maar weten feilloos wat boven of onder is. Deze witte gestrekte vorm is te koop onder de naam Enoki of Enoki-take. De naam geeft al aan dat deze kweekmethode uit het oosten komt: ze worden  al 300 jaar op deze wijze in Japan gekweekt.

Het Fluweelpootje heeft ook de eer de eerste en waarschijnlijk enige paddenstoel te zijn die met toestemming van NASA, en dus niet als verstekeling, de ruimte in is geweest. In 1993 gingen cultures van het Fluweelpootje mee met de spaceshuttle Columbia om te kijken hoe ze zouden reageren op het verlies van de zwaartekracht. Het resultaat was een groep paddenstoelen waarvan de hoedjes en steeltjes alle kanten op wezen in plaats van in keurige bundels met rechte stelen omhoog te groeien zoals de controlegroep op aarde.

Tenslotte worden er aan Fluweelpootjes, net als aan zoveel paddenstoelen, erg veel geneeskrachtige eigenschappen toebedeeld. In hoeverre dat allemaal op waarheid berust, weet ik niet.

Het Fluweelpootje is in Nederland een plaatselijk algemene paddenstoel en komt in drie macroscopisch niet te onderscheiden variëteiten verspreid over het Noordelijk halfrond voor. Daarnaast is ze ingevoerd in Zuid-Amerika, Australië en Nieuw-Zeeland.

Tekst : Menno Boomsluiter, Nederlandse Mycologische Vereniging
Foto's: Menno Boomsluiter, Chris 73, Wikimedia Commons