Exotische kreeften in Vlaanderen: een overzicht
Bericht uitgegeven door Universiteit Gent [land] op [publicatiedatum]
De introductie van invasieve soorten wordt aanzien als een van de belangrijkste bedreigingen voor de globale biodiversiteit. De verspreiding van watergebonden invasieve soorten wordt onder andere in de hand gewerkt door een toename in internationale handel en aquacultuur en het verdwijnen van natuurlijke migratiebarrières. Zo maakte onze inheemse Europese rivierkreeft plaats voor vier uitheemse soorten.
In het watergebonden milieu kunnen vooral planten, weekdieren en kreeftachtigen uitgroeien tot echte 'pestsoorten' die een bedreiging vormen voor de inheemse fauna en flora. De bestrijding ervan is moeilijk en kost handenvol geld.
Rivierkreeften vormen een belangrijke schakel in het voedselweb omdat vele soorten primaire consumenten zijn van waterplanten, afval en ongewervelden. In België komen momenteel vijf verschillende soorten voor, waarvan één inheemse, de Europese rivierkreeft (Astacus astacus) en vier exotische soorten: de Turkse rivierkreeft (Astacus leptodactylus), de Gevlekte Amerikaanse rivierkreeft (Orconectes limosus), de Rode Amerikaanse rivierkreeft (Procambarus clarkii) en de Californische rivierkreeft (Pacifastacus leniusculus). De laatst bekende Europese rivierkreeft in Vlaanderen werd in 1945 gevangen in Lanaken. Ondertussen is de soort in Vlaanderen uitgestorven en staat ze op de Internationale IUCN Rode Lijst als kwetsbaar.
De inheemse Europese rivierkreeft houdt van stromende rivieren en vijvers met een goede waterkwaliteit en een hoog zuurstofgehalte. Ze wordt vooral bedreigd door een afname van geschikt habitat, een daling van de waterkwaliteit en competitie met uitheemse soorten die geïntroduceerd werden. Daarnaast heeft de introductie van de schimmel (Aphanomyces astaci), die de kreeftenpest veroorzaakt, een dramatische effect gehad op de inheemse rivierkreeft.
De Californische rivierkreeft werd voor het eerst waargenomen in Vlaanderen eind jaren '70, maar verspreidde zich vrij beperkt. Recent werd de soort slechts op één locatie in een vijver in de buurt van Hasselt teruggevonden. Deze soort heeft een competitief voordeel ten opzichte van de inheemse soort omdat ze sneller groeit, vroeger seksueel rijp is en resistent is tegen de kreeftenpest.
In tegenstelling tot de Californische rivierkreeft, heeft de Gevlekte Amerikaanse rivierkreeft een wijde en succesvolle verspreiding binnen Vlaanderen. Ze leeft nu in tal van aquatische habitats zoals rivieren, vijvers en kanalen. Ze is niet gevoelig voor verontreiniging, wat waarschijnlijk mede haar succes verklaart.
De Turkse rivierkreeft is afkomstig uit Oost-Europa en werd voor het eerst waargenomen in Vlaanderen in 1986. Deze soort werd oorspronkelijk geïntroduceerd om de schaarste aan inheemse kreeften bij te passen, maar de soort bleek eveneens kwetsbaar voor de kreeftenpest en bijgevolg vervulde zij niet de verwachte opbrengst. Momenteel komt de soort voor op een zestal locaties in Vlaanderen in zowel vijvertjes als kleine en grote waterlopen.
De Rode Amerikaanse rivierkreeft is de meest recente nieuwkomer: ze werd in 2008 voor het eerst gezien in een vijver te Zammel. Momenteel komt deze soort al op verscheidene plaatsen voor in Vlaanderen. Naast verspreiding en introductie door de mens kan deze soort zich ook actief verspreiden, zelfs over land. Er wordt verwacht dat deze soort in de toekomst nog sterk zal toenemen met mogelijks een grote impact op de inheemse fauna en flora.
Een impactanalyse toont aan dat buiten de Turkse rivierkreeft alle soorten zwarte lijstsoorten zijn met een negatieve impact op de lokale planten- en dierengemeenschappen en daarenboven ook vaak voor economische verliezen zorgen.
In opdracht van de Vlaamse overheid werden recent door Natuurpunt herkenningsfiches opgesteld om de exotische rivierkreeften en andere uitbreidende invasieve soorten beter te leren herkennen. Een recent opgerichte website werkt daarnaast als informatiecentrum over rivierkreeften in België. Beheerders van waterlopen kunnen zich inschrijven op een waarschuwingssysteem om een mail te ontvangen indien probleemsoorten werden vastgesteld in hun regio. Waarnemingen van een van voorgaande soorten zijn welkom op deze website, bij voorkeur voorzien van een duidelijke foto.
Tekst: Pieter Boets, UGent