Aantal kleine zwanen dit jaar extreem laag

Bericht uitgegeven door SOVON Vogelonderzoek Nederland op [publicatiedatum] 

Tijdens de jaarlijkse midwintertelling van watervogels in Nederland zijn tot nu toe nog maar 2400 kleine zwanen geteld. Dat zijn er fors minder dan in voorgaande jaren, blijkt uit cijfers van SOVON Vogelonderzoek Nederland. De belangrijkste oorzaak is dat er minder jonge vogels naar Nederland komen vanuit de Russische toendra waar de kleine zwaan broedt.

De midwintertelling van watervogels is een jaarlijks terugkerende telling georganiseerd door SOVON. Dit jaar zijn tot dusverre 2400 kleine zwanen doorgegeven. In 2009 waren dit nog 10.000.  Er is sprake van een flinke afname sinds halverwege de jaren negentig die wordt gevoed door de slechte broedseizoenen.  Deze winter waren het er nog eens opvallend weinig omdat (1) veel vogels door het zachte weer ten oosten van NL waren blijven hangen en (2) voor de januari-telling al veel wegtrek naar het oosten had plaatsgevonden.

Vorstperiode
Tot halverwege de jaren negentig kwam bijna tweederde van de populatie kleine zwanen in Noordwest-Europa voor in Nederland. In de afgelopen 15 jaar is het aantal in ons land doortrekkende en overwinterende kleine zwanen echter afgenomen. Ze komen steeds later in het najaar aan en steeds meer zwanen verblijven dankzij de milde winters nu in Duitsland of Denemarken. Medio januari zijn de meeste kleine zwanen vanuit Nederland alweer de oostgrens gepasseerd. Deze winter moesten de zwanen hun strategie echter herzien: veel vogels kwamen tijdens de vorstperiode in februari weer terug naar Nederland. Dit heen en weer vliegen kost extra energie en zal de conditie er niet beter op hebben gemaakt.

Verstoring
In Nederland komen kleine zwanen vooral voor op een aantal grote wateren als het IJsselmeer en de Randmeren en in een aantal graslandgebieden. Ook wordt op oogstresten van maïs en suikerbieten of aardappelen gefoerageerd. Onlangs is een speciale werkgroep opgericht. In deze groep werken onderzoekers, terreinbeheerders en vrijwilligers samen om meer inzicht te krijgen in de verdere ontwikkelingen van deze soort. Daartoe behoort ook het in kaart brengen van negatieve ontwikkelingen die de soort parten spelen. In Nederland zijn dat onder andere plannen voor een hoger waterpeil in de belangrijkste gebieden van voorkomen (voedsel wordt dan minder goed bereikbaar), en verstoring door recreatie, met name kitesurfers. 
Een ander probleem dat steeds vaker optreedt is het verstoren van ganzen op akkers. De eveneens aanwezige kleine zwanen worden dan ook verstoord, terwijl schade aan akkergewassen meevalt omdat de vogels vaak op oogstresten foerageren.

Midwintertelling
De midwintertelling van watervogels is een jaarlijks terugkerende telling van alle Nederlandse watervogels en wordt door ongeveer 1600 vrijwilligers van SOVON Vogelonderzoek Nederland uitgevoerd. Inmiddels hebben de tellers al 4,6 miljoen vogels ingevoerd. Ook elders in Europa zijn tellers actief, zodat geschat kan worden hoeveel watervogels er zijn.

Tekst: Menno Hornman, Kees Koffijberg en Laurien Holtjer, SOVON Vogelonderzoek Nederland
Foto: Jan Nijendijk, Saxifraga