Spinnen in de winter
Bericht uitgegeven door Arabel [land] op [publicatiedatum]
De opeenvolging van een zeer zachte decembermaand en een echte koudegolf bracht heel wat dieren van slag. Padden die al naar de voortplantingswateren trokken, dreigen vast te vriezen, Grauwe ganzen zitten op het nest in de sneeuw, midden in de winter Atalanta's in de tuin,… Zelfs sommige spinnen weten het even niet meer.
Tijdens de koude wintermaanden zien we buitenshuis normaal nauwelijks spinnen. Maar waar zijn ze dan? De meeste van onze inheemse spinnensoorten overwinteren in het eistadium. De moederspin spint in het najaar een cocon waarin ze haar eitjes deponeert. De spin zelf sterft voor de winter, maar aangezien de eitjes geen celstructuren bevatten die kunnen kapotvriezen, zijn ze bestand tegen de vrieskou. Van zodra het terug warmer wordt, zetten de eitjes hun ontwikkeling verder. De jongen verlaten de cocon op het moment dat er weer voldoende voedsel is om te overleven.
Andere soorten spinnen overwinteren als subadult dier (dat is het stadium voor de volwassenheid) en hebben zich dus aan de specifieke omstandigheden aangepast. Bij dalende temperaturen en het daarmee gepaard gaande dalend voedselaanbod gaan ze in winterrust via een soort 'ontwikkelingsstilstand' (in het vakjargon 'diapauze' genoemd). Hierbij zoeken ze beschutte plaatsen op die het hen mogelijk maken de barre omstandigheden te overleven. In de lente maken ze dan hun laatste vervelling door en worden ze volwassen. Deze soorten kunnen zich al in het voorjaar voortplanten.
Hoewel spinnen koudbloedige organismen zijn, wil dat niet zeggen dat ze niet actief kunnen zijn bij lage temperaturen. Bepaalde soorten (bij ons vooral de hangmat- en dwergspinnen) slagen erin om bij lage temperaturen door wijzigingen in hun metabolisme de lichaamstemperatuur lichtjes op te drijven waardoor ze toch kunnen blijven functioneren. Van deze familie leven er ook bij ons een aantal winteractieve soorten. Weer andere spinnen weven bij koude omgevingstemperaturen een spinsel rondom zichzelf, dat in staat is om op ingenieuze wijze de minste zonnewarmte op te vangen. Er zijn soorten die zo in staat zijn om temperaturen te overleven tot -5 à -6°C.
De Kruisspin en de Venstersectorspin (Zygiella x-notata) behoren tot de familie van de wielwebspinnen. Beide soorten zijn doorgaans tot laat in het najaar actief. Van de Kruisspin halen de meeste volwassen exemplaren doorgaans het nieuwe jaar niet. Volwassen vrouwtjes van de Venstersectorspin daarentegen maken meer kans om de winter levend door te komen. Deze winter was echter alles anders. In december en begin januari liepen verschillende waarnemingen binnen van actieve, webwevende Kruisspinnen (Araneus diadematus) en dat is op zijn zachtst gezegd nogal ongewoon.
Waarschijnlijk waren deze exemplaren in de war omdat de temperaturen er tot voor een tiental dagen niet toe aanzetten om een knusse schuilplaats op te zoeken om te overwinteren. In de winter zijn insecten en andere prooien echter dun gezaaid. Voor spinnen die dan toch nog een wielweb maken vormt de locatie die ze daarvoor uitkiezen vaak het verschil tussen leven en dood. En dan blijken spinnen soms creatiever dan gedacht. Zo werden deze winter twee kruisspinnen waargenomen die zich gevestigd hadden in de buurt van een 250W gasontladingslamp die nachtvlinders en andere winteractieve insecten aantrekt. Aangezien deze spinnen verblijven in een open carport van een eigenaar die de nachtvlinderactiviteit rondom zijn woning opvolgt, zitten ze er beschut tegen regen en wind met het bijkomende voordeel dat die lamp voedsel blijft aantrekken. Dit voedsel bestaat voornamelijk uit Aziatische lieveheersbeestjes. Zelfs al vriest het hard of ligt er voor langere perioden sneeuw (2010-2011) dan nog zijn er altijd insecten die niet kunnen weerstaan aan de aantrekkingskracht van bepaalde golflengten in het licht van dat soort van lamp. In de buurt van de 5W spaarlampen die de toegang tot het huis verlichten, vind je die prooien niet. Zitten en overleven deze spinnen op dit plekje bij toeval, of zochten ze het doelbewust op? Ze verblijven er (d.d. 07/02) na de vrieskou van de laatste dagen nog steeds!
Tekst: Bert Van der Krieken, Belgische Arachnologische Vereniging, ARABEL
Foto's: Bert Van der Krieken, ARABEL-beeldbank