Dit jaar twintig procent meer eikenprocessievlinders

Bericht uitgegeven door het Eikenprocessierups Kenniscentrum op [publicatiedatum]

Dit jaar zijn met ruim 2400 feromoonvallen ruim 14.000 eikenprocessievlinders gevangen. Dat zijn gemiddeld 5,8 vlinders per val. Dit is een toename van twintig procent ten opzichte van vorig jaar en zelfs een verdubbeling ten opzichte van 2009. Uit nieuw onderzoek blijkt dat het inzetten van insectparasitaire nematoden een welkome en natuurvriendelijke aanvulling is op bestaande bestrijdingsmethoden tegen de eikenprocessierups. Inzet van nematoden leidt tot een afname van het aantal eikenprocessierupsnesten met gemiddeld bijna 80 procent. Bovendien worden zeldzame vlinders als de eikenpage ontzien.

Het aantal eikenprocessierupsen neemt, sinds de verschijning in ons land twintig jaar geleden, alsmaar toe. Een paar jaar geleden heeft de eikenprocessierups Drenthe bereikt. Silvia Hellingman is daarop gestart met het systematisch vangen van eikenprocessievlinders. Dit is een manier om in kaart te brengen hoe de eikenprocessierupspopulaties zich ontwikkelen waarbij in de zomer en het najaar eikenprocessierupsvlinders worden gevangen met behulp van feromoonvallen. Het aantal gevangen vlinders blijkt leidend te zijn voor de inspecties en een goede indicatie voor het aantal nesten dat men het volgende jaar in de omgeving van de val kan verwachten.

2404 vallen
In 2008 zijn in vijf Drentse gemeenten met 457 vallen gevangen. Gemiddeld werden er toen 0,6 vlinders per val aangetroffen. In 2009 breidde het netwerk zich sterk uit en werden er 2109 vallen opgehangen in 21 gemeenten. Het gemiddeld aantal gevangen vlinders liep op tot 2,9 vlinders per val. Ook werden vallen in gemeenten buiten Drenthe opgehangen zoals in Amsterdam en Heerenveen. Het gemiddeld aantal vlinders per val liep in 2010 verder op tot 4,9 per val (in 2317 vallen in 30 gemeenten). Dit jaar komt het gemiddeld aantal vlinders uit op 5,8 vlinders per val (2404 vallen in 36 gemeenten). In maar vier van de dertig locaties is een afname van het aantal vlinders per val geconstateerd. Dit is deels te wijten aan slecht weer, waardoor vallen afgewaaid waren en/of de inhoud opgegeten door predatoren. De monitoring wordt momenteel in de volgende provincies uitgevoerd: Zuid-Holland, Flevoland, Friesland, Groningen, Gelderland, Overijssel, Noord-Holland en Brabant.

Natuurvriendelijkere bestrijding
Om de overlast van de eikenprocessierups te beperken wordt de rups op een groot aantal plaatsen actief bestreden. De tot nu toe gebruikte methoden hebben een groot effect op de natuur en daarom is er dringend behoefte aan natuurvriendelijkere methoden. Per toeval heeft Biocontrole in 2008 met nematoden geparasiteerde rupsen van de wapendrager (een vlinder) ontdekt. Nematoden kunnen ook eikenprocessierupsen parasiteren.

Nematoden leven in symbiose met een bacteriegroep. Deze bacteriegroep zorgt voor het doden van het geparasiteerde insect. De nematoden dringen bij contact met “soft body” insecten zoals de eikenprocessierups het lichaam binnen. Als de nematoden eenmaal in de rupsen zitten, krijgen deze door de bacteriegroei een darminfectie waardoor ze stoppen met eten en uiteindelijk dood gaan. In de kadavers ontstaat een nieuwe generatie nematoden die op zoek gaat naar nieuwe gastheren. Als de aangetaste rupsen in een nest bij elkaar zitten zullen de uitgekomen nematoden naar de dichtstbijzijnde rupsen kruipen. Voorwaarde is dat het op dat moment vochtig en donker is. Nematoden kunnen geen UV-licht verdragen. Na het oplopen van de infectie zullen de rupsen binnen vijf tot tien dagen sterven. Als er echter veel nematoden in één keer de rupsen binnendringen kunnen ze al binnen enkele uren sterven. Nematoden zijn inheems en niet schadelijk voor mensen, dieren of planten.

77 procent afname
In 2011 zijn de nematoden op bijna vijfduizend bomen met nesten van de eikenprocessierups toegepast. De resultaten laten een gemiddelde afname van 77 procent zien in het aantal aangetaste bomen. De resterende nesten in de nog aangetaste bomen zijn alleen nog klein van formaat. Naast het effect op de eikenprocessierupsen is gekeken naar het effect op diverse vlindersoorten zoals de beschermde eikenpage. Indien de timing van het spuiten met nematoden goed is, worden de rupsen van beschermde soorten ontzien.

Een uitgebreide rapportage is te downloaden via de website van het Eikenprocessierups Kenniscentrum.

Tekst: Silvia Hellingman, Biocontrole Advies & Onderzoek; Arnold van Vliet en Wichertje Bron, De Natuurkalender, Wageningen University; Henry Kuppen, Kuppen boomverzorging BV, Risico & Beheer
Foto’s: Silvia Hellingman