Haperende padden en uitgeslapen adders

Bericht uitgegeven door Stichting RAVON op woensdag 23 maart 2011 

De afgelopen week was er een aanzienlijk verschil in de dag- en nachttemperatuur. Er is sprake van nachtvorst, terwijl de temperatuur overdag in grote delen van het land tot boven de 10 ºC oploopt. Daarbij is er weinig wind en bijna geen neerslag. De koudbloedige amfibieën en reptielen reageren heel verschillend op dit weertype. Dit blijkt uit de waarnemingen die nu bij RAVON binnenkomen. Tijdens de koude nachten trekken er bijna geen padden meer, maar de zonnende adders en levendbarende hagedissen laten zich weer goed zien en fotograferen.

Amfibieën
Op www.padden.nu is het verloop van de paddentrek goed te volgen. Duidelijk is te zien dat op 13, 14 en 15 maart de amfibieëntrek piekte. Dit was gerelateerd aan relatief zachte avonden met op veel plaatsen temperaturen van 5º C of iets meer. Er was ook nog sprake van wat vochtigheid vanwege voorafgaande regens. Dat is heel gunstig voor de trek van amfibieën. En niet alleen voor de trek: ook de voortplanting van de vroege soorten kwam op gang. Zo kwamen er afgelopen woensdag en donderdag diverse meldingen binnen van kikkerdril van heikikker en bruine kikker. Na deze piekdagen daalde de temperatuur ’s nachts flink: meestal zelfs tot onder nul. De grafiek van de amfibieëntrek laat dan ook een scherpe terugval zien, met vanaf donderdag nauwelijks nog wandelende dieren. Amfibieëntrek wordt in sterke mate door de temperatuur gestuurd met een eveneens belangrijke rol voor de neerslag. 

Reptielen
Voor de reptielen zien we een ander beeld. Waar de trek van amfibieën nagenoeg stopt, zien we juist veel meldingen van reptielen en in het bijzonder de adder en levendbarende hagedis. Deze dieren zijn, in tegenstelling tot bovengenoemde amfibieën, niet ’s nachts actief. Ze zitten dan tot enkele decimeters diep onder de grond en hebben geen last van de kou. Ze reageren sterk op het voorjaarszonnetje en bij de huidige, relatief hoge middagtemperaturen, komen ze tevoorschijn. Dat het enkele dagen niet regent is voor reptielen, in tegenstelling tot amfibieën, juist gunstig.

Hibernacula adders
Met name de adders overwinteren vaak groepsgewijs in vaste overwinteringsplaatsen, de zogenaamde hibernacula. Deze plekken hebben vaak een bijzonder microklimaat, zowel van binnen als er direct rond omheen (bijvoorbeeld een warme helling). Hibernacula kunnen decennialang gebruikt worden en soms tref je tientallen adders op enkele vierkante meters rond zo’n plek aan. Dit maakt dergelijke plekken kwetsbaar en zeer beschermenswaardig. Eén zo’n plek kan immers een groot deel van de populatie van een gebied onderdak bieden. Natuurbeheerders proberen dus heel voorzichtig te zijn met deze plaatsen (voor zover ze bekend zijn!) als ze bijvoorbeeld plaggen of bomen kappen. Leuk om te zien is trouwens dat de eerste adders buiten het hibernaculum doorgaans mannetjes zijn. Zij hebben namelijk veel zonnewarmte nodig om de spermarijping te voltooien. De vrouwtjes en halfwas dieren volgen één tot drie weken later. 

Op deze vroege voorjaarsdagen worden amfibieën vooral beperkt door de lage avond- en nachttemperaturen, terwijl reptielen profiteren van de hogere dagtemperaturen. Reptielen doen overdag hun voordeel met de afwezigheid van regen, terwijl dit voor de amfibieëntrek juist ongunstig is. Is er deze dagen dan geen enkel weersverschijnsel waar beide diergroepen van houden? Jawel, dat is de wind. Zowel amfibieën als reptielen houden niet van harde wind, dus windstille dagen, daar houden ze beiden van.

Kijk nu live naar amfibieën in een tuinvijver op www.kikkercam.nl!

Tekst: Jeroen van Delft en Kris Joosten, RAVON
Foto's: Jelger Herder, Arnold van Rijsewijk, Richard Struijk, RAVON