Zoetwaterkreeft: Nieuwe bewoners, grote gevolgen?
Stichting RAVONBericht uitgegeven door RAVON op woensdag 24 december 2008
Dat de biodiversiteit in Nederland verrijkt wordt met nieuwe soorten is gemeengoed. Zo zijn de meeste waarnemers inmiddels wel bekend met exotische zoetwaterkreeften, zoals de Amerikaanse rivierkreeft Procambarus acutus/zonangulus. (Hij heeft nog geen Nederlandse naam, maar in het Engels heet hij white river crayfish.) Tijdens het monitoren of inventariseren van amfibieën komt men steeds vaker kreeften tegen; soms wandelend over land of zittend op de bodem, soms vindt men alleen vervellinghuiden. Deze nieuwe buur houdt ook van amfibieën, op zijn menu wel te verstaan!
In het Amstelpark te Amsterdam liggen zowel grote waterpartijen als kleine watertjes en vijvers waar amfibieën, zoals de bruine kikker, gewone pad en kleine watersalamander, gebruik van maken om zich voort te planten. Het gehele jaar door bezoeken waarnemers van RAVON het park en controleren de wateren om te kijken hoe het staat met de amfibieën. Eén vijver wordt veel gebruikt door de kleine watersalamander en normaliter werden hier overdag in het voorjaar tientallen salamanders gezien, zittend op de bodem.
 | |
| Een rode Amerikaanse rivierkreeft (Procambarus clarkii) |
Maar dit jaar is de situatie veranderd. Het afgelopen voorjaar is de vijver gekoloniseerd door exotische zoetwaterkreeften en zijn de salamanders verdwenen. Waar normaal tientallen kleine watersalamanders worden aangetroffen, telden waarnemers nu 34 kreeften. Daarnaast zijn veel vervellinghuiden gevonden. De enige salamander die werd gezien, was een half opgegeten, zwaar verminkt vrouwelijk exemplaar. Ook salamanderlarven zijn er dit jaar niet gevonden.
Spanje slaat alarm
In Spanje zijn al studies gedaan naar de fatale effecten van de aanwezigheid van Amerikaanse rivierkreeften op onder andere de rugstreeppad. De kreeften zijn zeer opportunistische eters en stellen weinig eisen aan hun dieet, wat zowel plantaardig als dierlijk kan zijn. Ook stellen ze niet veel eisen aan het water waarin ze leven. In Spanje blijken ze het prima te doen in de tijdelijke watertjes die vroeg in het voorjaar in de regentijd ontstaan. Deze plassen zijn de primaire voortplantingswateren voor de rugstreeppad. Zitten er echter kreeften in dit water, dan eten ze praktisch alle eisnoeren en/of larven op. Om dit te testen zijn er experimenten gedaan met verbijsterende resultaten: waar kreeft zit overleeft geen amfibie! Dus ook larven hebben geen schijn van kans om de scharen te ontvluchten. In Spanje wordt inmiddels alarm geslagen over de kreefteninvasie en de effecten op de bedreigde amfibieën.
Deense kamsalamander in gevaar
Dit voorjaar vertelde de Deense onderzoeker Lars Briggs over problemen bij een water in Denemarken. Het betrof een belangrijk voortplantingswater voor kamsalamanders. Sinds er exotische rivierkreeften zijn aangetroffen kelderde de populatie kamsalamanders dramatisch. Bijna alle volwassen kamsalamanders die nog werden opgeschept vertoonden verwondingen of misten ledenmaten. Zelfs de meeste groene kikkers misten een poot! Om de kamsalamander daar voor zijn ondergang te behoeden, wordt er nu een poel nabij aangelegd die niet al te diep is zodat deze af en toe droog kan vallen. Aangezien de kreeften zich makkelijk over land verplaatsen en tijdelijke wateren niet schuwen zal deze maatregel waarschijnlijk echter niet afdoende zijn.
Zeven kreeftensoorten in Nederland
Hoe zal de situatie in Nederland zich ontwikkelen? In relatief korte tijd hebben exotische rivierkreeften een flinke opmars gemaakt. Er komen in Nederland inmiddels zeven exotische soorten voor, waarvan sommigen een zeer locale verspreiding kennen en anderen juist een zeer ruime verspreiding. In de vorige eeuw hebben drie kreeftensoorten ons land weten te bereiken. Het gaat hierbij om de gevlekte Amerikaanse rivierkreeft (Orconectes limosus) (in 1968), de Turkse rivierkreeft (Astacus leptodactylus) (in 1977) en de rode Amerikaanse rivierkreeft (Procambarus clarkii) (in 1977). Na 2000 is het aantal soorten verder toegenomen. In 2001 werd Procambarus acutus/zonangulus aangetroffen in een poldergebied bij Hardinxveld. De marmerkreeft (Procambarus sp.) is in 2003 gevonden in de omgeving van Dordrecht. En de geknobbelde Amerikaanse rivierkreeft (Orconectes virilis) wordt sinds 2004 zeer veel aangetroffen in het oostelijke deel van het Groene Hart. Verder komt er sinds enkele jaren een Californische rivierkreeft (Pacifastacus leniusculus) voor in een beek in Noord-Brabant en een beek in Twente. De gevlekte Amerikaanse rivierkreeft en de rode Amerikaanse rivierkreeft komen al meer dan 30 jaar in Nederland voor en hebben de tijd gehad om hun verspreidingsgebied te vergroten. De soorten die na 2000 zijn aangetroffen komen nu nog in relatief kleine gebieden voor, maar hebben hier al hoge dichtheden bereikt en zullen zeer waarschijnlijk hun huidige verspreidingsgebied verder uitbreiden.
Geef waarnemingen kreeften door!
Zoals blijkt kunnen de kreeften flink huishouden onder de locale amfibiepopulaties en kan dit mogelijk een ernstig probleem worden in Nederland. RAVON is daarom erg benieuwd naar waarnemingen van kreeften in het veld. Door waargenomen kreeften te melden op www.telmee.nl ontstaat een beter beeld van de actuele verspreiding van deze exoten in Nederland. Wanneer gevallen bekend zijn waarbij kreeften amfibieën wegdrukken of aanvreten, kan dit gemeld worden aan RAVON (kantoor@ravon.nl).
Tekst: Edo Goverse & Jöran Janse (RAVON)
Foto: Jöran Janse (RAVON)