Veilig een rivierkreeft op je bord: kop of staart?

Vissen op uitheemse rivierkreeften voor consumptie mag sinds 2010. Tot voor kort was nog onduidelijk in hoeverre het eten van rivierkreeften een gezondheidsrisico vormt, door eventuele verontreinigingen in de waterbodem. Omdat rivierkreeften lang leven, geeft dit veel tijd waarin dergelijke stoffen in hun weefsel kunnen accumuleren (opstapelen). Onderzoek laat nu zien dat staartvlees overwegend veilig is om te eten, terwijl kopvlees van kreeften vaak hogere gehaltes bevat. Een norm voor het kopvlees van kreeften ontbreekt echter vooralsnog.

Wageningen Environmental Research heeft een verkenning gedaan naar de gehaltes aan verontreinigingen in rivierkreeften van 22 verschillende locaties verspreid over Nederland. Monsters van de rode Amerikaanse rivierkreeft (Procambarus clarkii), gestreepte Amerikaanse rivierkreeft (Procambarus acutus), gevlekte Amerikaanse rivierkreeft (Faxonius limosus), geknobbelde Amerikaanse rivierkreeft (Faxonius virilis) en de Californische rivierkreeft (Pacifastacus leniusculus) zijn verzameld en geanalyseerd op zware metalen, dioxines, pcb’s (polychloorbifenylen) en PFAS (per- en polyfluoralkylstoffen).

Om de gevonden concentraties te duiden, worden deze vergeleken met de productnormen die zijn vastgesteld door de Europese Unie (EU) en de gezondheidskundige normen van de Europese Voedsel Autoriteit (EFSA). De EU stelt maximale grenswaardes waaronder producten op de markt mogen worden gebracht, terwijl de EFSA aangeeft hoeveel van een product met een bepaalde verontreiniging nog wekelijks geconsumeerd kan worden.

De resultaten van het onderzoek laten zien dat alle geanalyseerde metalen terug te vinden zijn in zowel de kop als de staart van de rivierkreeften. Omdat al deze metalen als natuurlijke achtergrond in waterbodems voorkomen, is het niet verwonderlijk dat ze ook opgenomen worden in de daar voorkomende levende organismen.

Voor cadmium (Cd) en lood (Pb) blijkt dat voor alle monsters het maximumgehalte voor cadmium niet overschreden wordt en dat alleen voor lood in het staartmonster van één locatie een enigszins hogere waarde gevonden wordt.

De gehaltes aan dioxines, dioxine-achtige pcb’s en gesommeerde niet-dioxine-achtige pcb’s zijn doorgaans het hoogst in het kopvlees van de rivierkreeften. Dit komt omdat deze stoffen vooral opgeslagen worden in de vetrijke weefsels en organen die in het geval van rivierkreeften vooral in de kop aanwezig zijn. Voor dioxines, dioxine-achtige pcb’s en gesommeerde pcb’s liggen alle gevonden gehaltes uit het staartvlees onder de maximumgehaltes. De normen hiervoor gelden alleen voor spiervlees en dus niet voor het bruine vlees in de kop. Opvallend is dat voor met name dioxine-achtige pcb’s de gevonden gehaltes in het kopvlees van de rivierkreeften in zeven monsters veel hoger uitvallen dan op de andere locaties.

In alle monsters worden de ‘bekende’ PFAS-componenten PFOS en PFOA gevonden. Hoewel de PFAS-componenten ook in het witte vlees afkomstig van de staart worden aangetroffen, wordt de meerderheid voornamelijk in het bruine vlees afkomstig van de kop gevonden. Met uitzondering van het monster op één locatie vallen alle monsters staartvlees onder de maximumgehaltes.

De resultaten van de verschillende analyses laten zien dat de gevonden gehaltes aan onderzochte metalen, dioxines, pcb’s en PFAS van het ‘witte’ staartvlees vrijwel altijd onder de maximumgehaltes liggen. De uitzondering hierop betreffen de monsters van één locatie. Wat betreft de tolereerbare wekelijkse inname (TWI) wordt deze gestuurd door de aanwezige PFAS in het staartvlees. Van de onderzochte rivierkreeften is berekend hoeveel iemand ervan kan eten. Een persoon van 75 kilo kan een wekelijkse portie staartjes van respectievelijk 196 tot 645 gram consumeren, afhankelijk van de locatie waar de rivierkreeften vandaan kwamen.

Omdat de gehaltes in het kopvlees doorgaans veel hoger zijn dan in het witte staartvlees maar het wel in recepten gebruikt wordt, verdient het sterke aanbeveling om ook tot een norm voor het bruine kopvlees te komen.

Meer informatie

• Meer en gedetailleerdere resultaten zijn terug te lezen in twee rapporten van Wageningen Environmental Research: Weet wat je eet! Onderzoek naar pcb’s, dioxines, PFAS en metalen in uitheemse Amerikaanse rivierkreeften uit Nederlandse wateren en Rivierkreeften in beeld : verkenning naar verontreinigingen in rivierkreeften uit het beheergebied van Hoogheemraadschap Delfland.

Tekst: Ivo Roessink en Fabrice Ottburg, Wageningen Environmental Research
Foto’s: Fabrice Ottburg (leadfoto: twee blauwe rode Amerikaanse rivierkreeften en andere rivierkreeften)