Leeft het wilde paard voort in Engeland?

Bericht uitgegeven door de Zoogdiervereniging op zaterdag 10 oktober 2009

Lange tijd werd gedacht dat het Przewalskipaard het enige niet uitgestorven wilde paard van Europa was, maar mogelijk is er nog een tweede: de Exmoorpony. Hans Hovens gaat in het nieuwste nummer van Zoogdier op zoek naar bewijzen.

Is het Przewalskipaard het enige type wilde paard dat niet is uitgestorven of is er nog een ander type van het wilde paard dat voortleeft? Een serieuze kandidaat voor de titel ‘oerpaard van West-Europa’ is de Exmoorpony. Deze mogelijke ‘oerpony’ kwam onder andere in Frankrijk en Engeland voor en is tegenwoordig vernoemd naar het Engelse Exmoor, waar hij de laatste eeuwen in het wild heeft overleefd. Hans Hovens van Fauna Consult gaat in het nieuwste nummer van het populair wetenschappelijke tijdschrift Zoogdier van de Zoogdiervereniging op zoek naar bewijzen. Hieronder enkele elementen uit zijn bewijsvoering:

Chromosomen
‘Al jarenlang beweren sommigen dat de in Engeland voorkomende Exmoorpony geen door de mens gefokt ras is, maar rechtstreeks afstamt van de wilde oerpony. De meeste zoölogen trokken dit verhaal tot voor kort in twijfel. Zij gingen er vanuit dat alle hedendaagse paardenrassen afstammen van slechts vier wilde voorouders: het Przewalskipaard, de bostarpan, de steppetarpan en het woudpaard. De Exmoorpony kwam in dit rijtje niet voor; deze zou afstammen van ontsnapte huispaarden die door de Kelten naar Engeland waren gebracht. Inmiddels heeft recent DNA-onderzoek aangetoond dat de nu nog levende gedomesticeerde paardenrassen méér dan vier wilde voorouders hebben en dat het Przewalskipaard daar niet toe behoort. Dit sluit aan bij het feit dat het Przewalskipaard twee chromosomen meer heeft dan alle andere paarden.

Uiterlijk
Het eerste dat aan de Exmoorpony opvalt is de uiterlijke gelijkenis met het Przewalskipaard en met 17.000 tot 39.000 jaar oude afbeeldingen van wilde paarden in Zuid-Franse en Spaanse grotten. Ze hebben zwarte onderbenen, een zware onderkaak, een lichte buik, een aalstreep (donkere streep over de rug), een meelsnuit (een grijswitte ‘meel-kleur’ rondom de neusgaten) en een erg zware wintervacht. Exmoorpony’s en Przewalskipaarden hebben bovendien een witte ring om het oog. Bij de huidige gedomesticeerde paardenrassen zijn veel van deze kenmerken niet of slechts onregelmatig aanwezig: sommige individuen hebben ze, andere niet.

Hangende Manen
Exmoorpony’s onderscheiden zich van hun nog levende wilde verwanten (Przewalskipaarden, zebra’s en wilde ezels) door het ontbreken van staande manen. Uit de vondst van een karkas van het Yukonpaard (Equus lambei) dat 20.000 jaar in de permafrost bewaard is gebleven, blijkt dat er in het laat-Pleistoceen wilde paarden bestonden met hangende manen.

Schuw
Nederlandse en Engelse natuurbeheerders hebben de ervaring dat Exmoorpony’s van nature schuwer zijn dan andere paardenrassen. In het wild opgegroeide Exmoorpony’s kunnen wel worden ‘gebroken’ en vervolgens worden bereden. Exmoorpony’s die vanaf hun geboorte dagelijks in mensenhanden komen, worden (net als tal van wilde dieren) tam.

DNA
Onderzoek uit de jaren vijftig naar de bloedeiwitten van verschillende paardenrassen lijkt de raszuiverheid van de Exmoorpony en het Przewaskipaard te bevestigen. Het bloed van beide paardentypen bevat unieke bloedeiwitten en is, in tegenstelling tot dat van gedomesticeerde paardenrassen, vrij van Arabische invloeden.

Recent heeft onderzoek naar het mitochondriaal DNA een grote vlucht genomen. Het mitochondriaal DNA bevindt zich buiten de celkern en wordt (in tegenstelling tot het overige DNA) onveranderd van moeder aan kind doorgegeven. Hierdoor is het mitochondriaal DNA van elk individu in principe gelijk aan dat van zijn of haar moeder, de moeders moeder, et cetera. Omdat mitochondriaal DNA maar langzaam verandert (alleen door mutaties) leent het zich goed voor onderzoek naar de afstammingsgeschiedenis van diersoorten.

Wild paard
Uit het grootste samenvattende DNA-onderzoek - waarin het mitochondriale DNA van meer dan 700 hedendaagse en Pleistocene paarden wordt vergeleken - kan worden geconcludeerd dat, naast het Przewalskipaard, ook de Exmoorpony waarschijnlijk afstamt van slechts één type van het wilde paard. Sterke aanwijzingen hiervoor zijn het feit dat één afstammingslijn vrijwel uitsluitend bestaat uit Exmoorpony’s en dat zowel Exmoorpony’s als 12.000 tot 28.000 jaar oude Pleistocene paardenresten uit Alaska weinig variatie in hun mitochondriaal DNA blijken te hebben.

U kunt het volledige artikel van Hans Hovens (met foto’s, meer achtergrond en bronverwijzingen) uit Zoogdier hier downloaden.

Tekst: Hans Hovens, Fauna Consult
Foto's Exmoorpony’s, Hans Hovens