Grote waternavel blijft toenemen

Bericht uitgegeven door FLORON op donderdag 19 februari 2009.

Grote waternavel komt uit Noord-Amerika en is als vijverplant geïntroduceerd in Nederland. Na eerste voorzichtige ontsnappingen in 1995 heeft deze concurrentiekrachtige plant zich in het  buitenwater gevestigd. De ondoordringbare matten in het water zorgen voor veel problemen. Ondanks een handelsverbod is de soort nog steeds aan het toenemen. In 2008 werd de plant in een recordaantal kilometerblokken aangetroffen.

Uiterlijk
Grote waternavel is een overblijvende waterplant met worteluitlopers. De bladen zijn breed niervormig, onregelmatig 5-lobbig. Het blad is tot aan de bladsteel ingesneden. De plant heeft drijvende en ondergedoken bladeren. Door sterke vegetatieve vermeerdering kunnen planten drijftillen vormen tot 30 cm in hoogte. Grote waternavel lijkt op Gewone waternavel, maar bij deze soort zijn de bladeren cirkelrond, gekarteld tot ondiep veellobbig. De bladsteel staat in het midden onder het blad. 

Groeiplaatsen
Grote waternavel komt oorspronkelijk uit Noord-Amerika, maar is zoals veel buitenlandse planten in Nederland geïmporteerd als snel groeiende vijverplant. Ook in de Nederlandse natuur blijkt de plant goed te gedijen, zo goed dat het de enige uitheemse plant is waarvoor wettelijke maatregelen zijn genomen. Grote waternavel komt voor in zoet, zwakstromend tot stilstaand water, zoals kanalen, vaarten, sloten en beken. De soort gedijt het beste in voedselrijke wateren en verspreid zich doordat afgebroken stengels met waterstroming of watervogels mee worden genomen. Verspreiding via zaad is ook mogelijk.

Sterke toename in 2008
Sinds de eerste waarnemingen in de natuur in 1995, is de soort aan het toenemen en komt inmiddels verspreid in heel Nederland voor. Figuur 1 geeft per jaar het aantal kilometerblokken in Nederland waar hij is voorgekomen. Ten opzichte van 2007 heeft de soort zich sterk uitgebreid. Inmiddels komt hij in ruim 500 kilometerblokken voor. 

Figuur 1: Het aantal kilometerblokken in Nederland waar de grote waternavel jaarlijks is aangetroffen.

Bestrijding kostbaar
Grote waternavel wordt actief bestreden, omdat de soort ondoordringbare matten kan vormen, die nauwelijks ruimte laten voor andere planten. Ook kan de doorstroming van water worden belemmerd, een reden voor waterschappen om de soort te bestrijden. Deze bestrijding vormt voor waterschappen een belangrijke kostenpost. Op de meeste plekken waar de soort verschijnt is het echter nauwelijks mogelijk om hem kwijt te raken.

Verbod
In Nederland is deze soort uit de handel genomen. Ook het in bezit hebben of vervoeren is in Nederland verboden. Grote waternavel voelt zich al zó thuis dat de toename op eigen kracht door gaat.

Toekomst
Grote waternavel is licht gevoelig voor vorst. Het uitblijven van strenge vorst in de afgelopen jaren kan de waargenomen toename van de soort mogelijk verklaren. Misschien dat een aantal strenge winters nog iets kan helpen om de schadelijkheid te beperken. Ook kan het zijn dat zich natuurlijke vijanden aandienen die de plant onder de duim houden. Voorlopig zal de mens zich echter nog even als natuurlijke vijand moeten gedragen.

Tekst en foto's: Baudewijn Odé, FLORON