Met soundscaping naar meer balans in stedelijke leefomgeving

Op 28 maart organiseert de Nederlandse Stichting voor Geluidshinder de Nationale Geluidshinderdag. Miljoenen mensen in Nederland hebben last van ernstige geluidshinder. De grootste drie boosdoeners zijn wegverkeer (9,3%), buren (8,4%) en vliegverkeer (4,6%). Uit de Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) blijkt dat deze niveaus van geluidsbelasting de komende jaren toenemen, als gevolg van de verwachte toenemende bevolkingsdichtheid, de voortgaande verstedelijking en de toenemende hoeveelheid verkeer. Ook al veroorzaakt geluidshinder geen dodelijke slachtoffers, het heeft wel degelijk negatieve gezondheidseffecten. Langdurige geluidsoverlast kan leiden tot stress doordat mensen moeilijker kunnen ontspannen en uitrusten. Geluidsoverlast ’s nachts kan de slaap verstoren. Langdurige stress en slaapverstoring kunnen leiden tot een hoge bloeddruk en hart- en vaatziekten; klachten van mensen die hier al aan lijden kunnen verergeren.

Onze oren: geen decibelmeters

Op allerlei manieren werken wij aan de kwaliteit van onze leefomgeving. Onze lucht is schoner dan vroeger. En al zijn we er nog niet, ook de waterkwaliteit is verbeterd. De geluidshinder nam echter de afgelopen decennia in Nederland niet af. De huidige aanpak van geluidoverlast focust op het reduceren van decibellen en het naleven van geluidsnormen. Maar het geluidsniveau zegt niet altijd iets over de geluidshinderbeleving. Want vraag eens aan mensen om een bepaald geluid te omschrijven? Dan hebben ze het niet over het aantal decibellen, maar juist over hoe prettig, rustgevend, hinderlijk of storend ze dat geluid vinden. Zoals senior beleidsadviseur Miriam Weber op platform Verkeerskunde het zo mooi stelde: onze oren zijn geen decibelmeters. De soundscape-benadering is afkomstig uit de academische wereld. In deze benadering gaat het om de vraag: hoe beleven mensen geluid? Want juist die geluidsbeleving bepaalt voor een groot deel of mensen al dan niet gezondheidsklachten krijgen door geluidsoverlast.

Hoe beleven mensen geluid?

De publicatie Slim onderweg naar een gezondere en stille stad beschrijft een aantal inzichten uit de soundscape-benadering. Zo ervaren mensen natuurlijke geluiden doorgaans als prettig en mechanische geluiden als onprettig. Maar ook de omgeving speelt een rol. Mechanische geluiden worden in een groen park vaak als zeer hinderlijk ervaren. Veel hinderlijker dan wanneer deze geluiden te horen zijn op een druk station of bij een drukke verkeersweg. Dit komt doordat geluid van oudsher een waarschuwingsfunctie heeft. Bij onverwachte (en ongewenste) geluiden gaat een alarmsignaal in onze hersenen af, waardoor we deze geluiden als stressvol ervaren. Prettige geluiden die we verwachten in een bepaalde omgeving, geven vaak juist een rustgevend en fijn gevoel. Denk aan wind aan zee of het ruisen van de bladeren in een park. Al deze inzichten kunnen we inzetten in de zoektocht naar de mogelijkheden om een stillere en gezondere stad te creëren: voor mensen en dieren. Want ook dieren zijn gevoelig voor geluid in de stad. Uit onderzoek van de universiteit van Southampton blijkt dat lawaai in de stad het gedrag en de zang van het roodborstje verandert.

Wees creatiever met geluid

Deze soundscape-benadering biedt dus kansen voor ontwerpers. In 2016 stelde hoogleraar Auditieve Cultuur, Marcel Cobussen, in zijn oratie Hoe klinkt de stad? dat van alle aspecten die bepalend zijn voor de leefbaarheid van een stad, geluid de minst besprokene is. Een gemiste kans volgens Cobussen. De akoestische omgeving van een stad is immers geen gegeven, maar kan worden ontworpen, vormgegeven en gecreëerd. Hierdoor wordt het prettiger om op bepaalde plekken te vertoeven. Zo kunnen inzichten die de soundscape-benadering oplevert, handvaten bieden aan ontwerpers. Ze kunnen de juiste geluidsbalans brengen in een bepaalde omgeving door deze anders akoestisch in te richten. Bijvoorbeeld door in een stad stille en minder stille plekken af te wisselen. Deze stille gebieden kun je via fiets- en wandelroutes verbinden met grotere rustgebieden buiten de stad. Dan is het aantrekkelijker om de auto te laten staan en dit betekent weer minder geluidsoverlast! De Atlas Leefomgeving kan daarbij helpen. Verschillende kaarten geven aan waar mensen de meeste last hebben van welk geluid. Zoals de kaart Geluidshinder wegverkeer of de kaart Geluidshinder bromfietsen en scooters. Deze kaarten kun je combineren met onze groenkaart of onze kaarten Fietsnetwerken, Lange-afstand-wandelroutes of Stiltegebieden.   

Soundscaping in Nederland nog in kinderschoenen

In Nederland zijn er helaas nog weinig voorbeelden van waar de soundscape is vertaald naar de ruimtelijke inrichting. Maar onze Noorderburen laten zien hoe het ook kan. In het Engelse Sheffield zorgde de geluidsmuur The Cutting Edge niet alleen voor een stillere leefomgeving, maar voor veel meer. Het plein Sheaf Square grensde aan een drukke weg die voor veel geluidshinder zorgde door het geluid van voorbijrazende auto’s. Door de wirwar van drukke verkeersstraten kon men vanaf het station alleen met de metro het centrum bereiken. De gemeente Sheffield vond een inventieve oplossing. Ze legde The Cutting Edge aan, een stalen geluidsmuur met een waterval. Deze muur leidt mensen langs allerlei interessante openbare plekken van het station naar het stadscentrum. De geluidsmuur dempt het geluid van de auto’s en het vallende water heeft een rustgevend effect. Voor mensen is het nu aantrekkelijk om er te lopen. De stalen muur is bovendien een verwijzing naar het verleden van Sheffield als mijnstad. Dit levert weer een mooi stukje nieuw cultureel erfgoed op.    

Omgevingswet biedt kansen voor soundscaping

Soundscaping biedt ook interessante kansen in het kader van de op komst zijnde Omgevingswet. Dit stelt Wim Drost, adviseur milieu en ruimteleefomgeving bij de gemeente Den Haag, in een interview met Geluidnieuws. Hoe dichter je bij een specifieke situatie komt, hoe groter andere – niet kwantitatieve invloeden - op de hinderbeleving worden. De Omgevingswet biedt bestuursorganen meer vrijheid om op lokaal niveau regels te stellen en plannen te maken. Binnen die beleidsvrijheid kan soundscape een belangrijk middel zijn om de kwaliteit van de leefomgeving lokaal te verbeteren. De Atlas Leefomgeving zou daarbij een interessant vertrekpunt kunnen zijn. Want als je een lokale situatie wilt verbeteren, is het handig om te weten waar mensen de meeste last hebben van geluid. De geluidshinderkaarten zijn te combineren met onze andere kaarten voor meer inzichten in hoe we tot een leefbaardere en gezonde leefomgeving kunnen komen.

Tekst: Jeannine Brand, Atlas Leefomgeving
Foto's: Fotoabonnementen.nl; Martin Hierck
Kaarten: Atlas Leefomgeving