Het beeld dat wij vaak van riet hebben, is dat van een robuuste plant die dichte vegetaties vormt, en dat is ook meestal zo. Van nature staat riet het best in moeras bij zoet water dat vrij veel voedingstoffen bevat. Riet houdt ook van onrust in zijn milieu. Voor vestiging van riet is kale en onbegroeide grond het mooist, bijvoorbeeld een recent ontstaan rivierstrand. Riet komt daar terecht als aanspoelende wortelstokken en via aanspoelende of aanwaaiende zaden.
Gevestigd
Als riet zich ergens heeft gevestigd, breidt het zich uit met uitlopers. Op kale grond lopen deze soms zichtbaar over de grond, zodat je goed kunt zien dat die uitbreiding met meters tegelijk per jaar kan gaan. Riet kan zich zo ook in ondiep water vestigen. Op den duur heeft rietland de neiging zichzelf op te hogen met dood materiaal. Het verdroogt en verruigt dan vaak, waarna ook moerasbos kan ontstaan. In zeldzamere gevallen, bijvoorbeeld wanneer de boomgroei door mensen wordt tegengegaan, kan een vegetatie ontstaan met veenmossen en bijzondere plantensoorten, waaronder enkele orchideeën. In zo’n vegetatie is het riet klein en ijl.
Vogels
Rietvegetatie is door zijn dichtheid en natte groeiplaats een fantastische plek voor broedvogels. Veel vogelsoorten zijn alleen te vinden in rietland. Rietgors, rietzanger, grote en kleine karekiet zijn daarvan een voorbeeld. De roerdomp is ook een echte rietvogel, een verwant van de reiger. Hij gaat door zijn kleurenpatroon en de merkwaardige stand die hij aanneemt bij onraad, met zijn snavel recht omhoog, vaak helemaal op in de achtergrond van rietstengels. Een andere bekende rietlandvogel is het baardmannetje, een van onze mooiste zangvogels. Rietland is ook het milieu voor bijzondere plantensoorten als rietorchis en moeraswolfsmelk, zeldzame mossen en paddenstoelen, en natuurlijk onnoemelijk veel insecten die riet eten, erin schuilen, gaten erin boren voor het leggen van eieren, of gallen maken.
Rietlanden
Voor mensen is riet als dakbedekking heel lang belangrijk geweest. Natuurgebieden als de Weerribben-Wieden en de Lendevallei zijn voor een groot deel oude rietlanden die voor rietsnijden werden gebruikt. Nu nog steeds wel, maar het meeste riet voor dakbedekking komt uit Oost-Europa. Dit is deels vanwege productiekosten, maar ook omdat de kwaliteit van het Nederlandse riet is afgenomen: het groeit sneller dan Oost-Europees riet omdat het water bij ons rijker is aan voedingstoffen afkomstig uit de landbouw. Riet breekt daardoor sneller af. Dat het Oost-Europese riet populairder is dan het Nederlandse is een probleem voor een aantal natuurgebieden. Rietlanden verdrogen of verbossen daardoor, en het speciale rietlandmilieu dreigt daarmee te verdwijnen.
Ingezaaid
Riet wordt recent ook gebruikt voor een ander doel. In de zuidelijke IJsselmeerpolders is met vliegtuigen riet ingezaaid om de bodem sneller te laten rijpen voor de landbouw. Ik reed met mijn ouders vaak over de knardijk richting Friesland. Eindeloos waren de rietvlakten. Deze vlakten waren tijdelijk een eldorado voor de dieren die zich in rietland thuis voelen. Het aantal baardmannetjes explodeerde bijvoorbeeld in die tijd. Het effect daarvan was ook in de rest van Europa te merken.
Riet is een voorbeeld van een gewone plant die bepalend is in het landschap en voorwaarden schept voor een hele sleep aan planten- en diersoorten die bijdragen aan de biodiversiteit. En nog een kleine tip: het groeipuntje vlak boven de knopen in de jonge stengel is lekker van smaak. Niet te veel van eten, maar probeer het eens.
Tekst: Roel Strijkstra, Hortus botanicus Haren-Groningen
Beeld: Hanneke Jelles, Hortus botanicus Leiden; Franz Eugen Köhler, Köhler's Medizinal-Pflanzen; KB Nationale Bibliotheek; Lorenzo Costa