Nieuwe film over steppekiekendief in Groninger akkers

Scherpe waarnemers kunnen er elk moment weer eentje in de kijker krijgen, een magistrale steppekiekendief jagend boven heidevelden, kwelders, duinen of akkers. De stormachtige toename van deze spannende soort in Europa is niet nieuw. Trouwe lezers van Nature Today kunnen zich misschien nog wel het allereerste succesvolle broedgeval in West-Europa herinneren, dat plaatsvond bij akkerbouwer Bos nabij het Groningse dorpje Westerwijtwerd. Dat in 2019 vermoedelijk hetzelfde paartje wederom met succes jongen in de wintergerst van boer Bos jongen wist groot te brengen, paste in de Europese trend. Ook in Frankrijk, België, Spanje en Tsjechië doken broedparen op.

Triorelatie

En precies uit dat nest van 2019 kwam een mannetje voort dat jaarlijks in de zomer terugkeerde naar de Groninger akkers. In 2022 was hij inmiddels een mooie, uitgekleurde man geworden, met een volwassen kleed én voortplantingsdrang. Bij gebrek aan soortgenoten sloot hij zich aan bij een paartje bruine kiekendieven en ging met hen een triorelatie aan. Zeer voordelig voor de jongen: drie territoriale ouders die alle mogelijke vijanden verjoegen plus extra voedsel aansleepten. Harrier Conservation International volgde samen met filmer Hans Hut dit bijzondere broedgeval op de voet.

Vogeljager

Zo zagen we dat deze steppekiekman een uitstekende jager is. Sierlijk zweefde hij boven akkers en wegbermen, zoekend, met voorbijrazende forenzen en vrachtverkeer op de achtergrond. Op de voorgrond wuifde de tarwe goudgeel en vulden kruidige geuren van luzerne en klaver de lucht. Zodra de steppeman een prooi in het oog kreeg, sloeg hij toe, snel als een sperwer. Prooi na prooi leverde hij af bij man bruine kiek, die ervoor zorgde dat het bij het nest terechtkwam.

In een jaar met weinig muizen was hij een zeer welkome prooileverancier – steppekiekendieven staan erom bekend dat ze boerenerven afschuimen op mussen en zwaluwen. En in de naastgelegen vogelakkers wist hij kwartels en leeuweriken te vangen. Tijdens onze expedities naar landen zoals India, Niger of Mali zagen we soortgelijk gedrag, steppekiekendieven die succesvol jagen op groepen zangvogels.

Om dit object in te laden dien je marketing-cookies te accepteren.

Dwaalgast in het graan - Een bijzondere kiekendief in de Groninger cultuursteppes (Bron: Hans Hut)

Mengparen

Waar een soort aan de grenzen van zijn verspreidingsgebied komt, neemt de kans op gemengde paartjes toe. Zo kan het zijn dat je als mannetje steppekiekendief met voortplantingsdrift belandt tussen de grauwe, bruine of blauwe kiekendieven. De drang naar voortplanting is immens en dus probeer je het aan te leggen met een ander soort kiekendief, bij gebrek aan een passende soortgenoot. Waarnemingen van flirten dan wel paarvorming van steppekiekendief met respectievelijk grauwe, blauwe en bruine zijn inmiddels bekend uit Schotland, Engeland, Frankrijk, België, Duitsland, Denemarken, Zweden en Nederland, zo weten we dankzij ons internationale netwerk van kiekendiefonderzoekers.

Harem

Dat de kleinste met de grootste van de vier soorten kiekendieven kan paren, is al eerder gebleken. Zowel uit Duitsland als uit Vlaanderen is zo’n mengpaar bekend, met in Duitsland zelfs succesvol uitvliegende jongen. Toch zijn paren van verschillende soorten relatief zeldzaam bij kiekendieven, laat staan met z’n drieën.

Triorelaties zijn weliswaar bekend, ook bij veel andere vogelsoorten, maar dan altijd met partners van dezélfde soort. Zo is het zeker niet ongewoon dat kiekendieven in goede broedgebieden (met veel voedsel) polygaam zijn. Ofwel, er een harem op na kunnen houden.

Het beroemdste voorbeeld van een kiekendiefharem is een mannetje blauwe kiekendief op Terschelling dat maar liefst zeven vrouwtjes tegelijk onderhield. Elk vrouwtje haar eigen nest en de man werkte zich uit z’n veren om voldoende prooien aan te voeren. Het zijn vaak de betere jagers die dit kunnen, ze vangen meer en grotere prooien dan hun mannelijke soortgenoten. Aan de prooi herkent men de man.

Veranderende landschappen

Waar we in Europa de laatste decennia een toename in waarnemingen zien van steppekiekendieven, is in andere delen van de wereld juist een keldering gaande. Zo lijkt het er sterk op dat de kern van de broedpopulatie in delen van Rusland en Kazachstan dalende trends vertoont. Trends die zich verder vertalen in afname in het belangrijkste overwinteringsgebied, India. In India spelen daarnaast andere bedreigingen een rol, denk aan de explosieve toename van de bevolking, habitatvernietiging, verdere intensivering van de landbouw (inclusief gebruik van bestrijdingsmiddelen) en de bouw van zonne- en windturbineparken. We schreven er al eerder over, in ons boek Dwaalgast in het graan, over de steppekiekendief in vier seizoenen.

Tekst: Ben Koks, Stichting Harrier Conservation International en Elvira Werkman
Beeld: Hans Hut, Cinema Hut (leadfoto: prooioverdracht tussen steppekiekendief en bruine kiekendief, Groningen, juli 2022)