Leave nothing but footprints: is dat genoeg om de duinen te behouden?

Duinvorming begint bij planten

Planten zijn essentieel voor de vorming van duinen, en zijn daarmee belangrijke spelers in onze kustbescherming. Twee belangrijke soorten hiervoor zijn helmgras en biestarwegras. Deze houden namelijk zand vast en groeien daar vervolgens weer bovenuit. Als dit proces – het onder het zand verdwijnen en er weer boven uitgroeien – zich telkens herhaalt, ontwikkelen zich stap voor stap duinen.

Als de planten niet goed groeien of zich niet vestigen, vindt er geen duinontwikkeling plaats. Sasja van Rosmalen, promovendus bij Wageningen University & Research: “Uit eerder onderzoek weten we dat volwassen planten in de duinen er niet goed tegen kunnen als we de duinen betreden en over ze heen lopen. Maar het was nog niet bekend hoe sterk dit effect is voor jonge planten op het strand, waar de druk van recreatie, wind en zee extra groot is. Dit laatste hebben we experimenteel getest op het strand van Terschelling voor twee algemene duinvormende grassen: helmgras en biestarwegras.”

Meer dan 70000 zaden

Van Rosmalen: “In een veldexperiment hebben we gekeken hoe mensen over het strand bewegen en wat voor effect dat heeft op de vestiging van duinvormende grassen. Deze grassen kunnen zich op nieuwe locaties vestigen vanuit zaden of losse stukken wortelstok. In ons experiment hebben we zelf zaden en wortelstokken begraven op plekken waar veel mensen en waar weinig mensen komen. We hebben 76.140 zaden en 2.400 stukken wortelstok aangebracht in kleine veldjes verspreid over de eerste 300 meter rond de strandopgang. Om mensen vrij te laten bewegen, hebben we veldjes niet gemarkeerd. In plaats daarvan hebben we een landmeter gebruikt om de precieze coördinaten te bepalen en de veldjes later terug te kunnen vinden.”

Voetafdrukken

De observaties van de onderzoekers laten zien dat strandgangers meestal in een rechte lijn vanaf de strandopgang naar zee lopen. Aan de hand van de locaties van de opgekomen planten is te zien dat de mens inderdaad een negatief effect heeft op de groei van nieuwe planten op het strand. In het drukst betreden gebied (gemiddeld 214 mensen per uur) groeiden nauwelijks planten, terwijl er op de plekken met minder mensen (gemiddeld 17 mensen per uur) veel meer planten groeiden. “De betreding van mensen rond opgangen en andere drukke plekken onderdrukt de vestiging van planten die essentieel zijn voor de vorming van nieuwe duinen,” legt Van Rosmalen uit. “Onze resultaten verklaren daarmee ook de opvallende ‘gaten’ die we soms zien in de beginnende duinvelden in het verlengde van een strandopgang.”  

Hoe moet het nu verder?

De resultaten laten zien dat onze voetstappen een blijvend effect kunnen hebben op het strand. Dit heeft niet alleen consequenties voor biodiversiteit, maar ook voor zeewaartse groei van het voorduin en daarmee op de bijdrage van duinvorming aan onze kustbescherming. Dit betekent niet dat we niet meer naar het strand zouden kunnen gaan. Er zijn aanwijzingen dat de planten het prima aankunnen onder een lage betredingsdruk. Sterker nog, bij een lage betredingsdruk lijkt het erop dat de voetstapkuiltjes belangrijk kunnen zijn bij het invangen van zaden. Er zal dus een balans gevonden moeten worden in hoe wij het strand en de duinen gebruiken voor zowel recreatie als voor natuur en kustverdediging. Zodat we veilig blijven en kunnen genieten van wat het strand en de duinen te bieden hebben.

Tekst: Sasja van Rosmalen, Michel Riksen en Juul Limpens, Wageningen Environmental Research
Foto's: Sasja van Rosmalen (leadfoto: mensen op het strand van Terschelling)