Wat doet de gele kwikstaart in de bollenvelden?

Veel akkervogels, zoals de gele kwikstaart en veldleeuwerik, broeden volop in de bollenvelden van de Duin- en Bollenstreek, waar ze hun nest verstoppen tussen tulpen, narcissen en hyacinten. Hier staat het agrarisch gebied niet bekend om zijn biodiversiteit. Ondanks dat het totale middelengebruik in de bollenteelt al is afgenomen, wordt in deze teelt relatief veel gebruik gemaakt van gewasbeschermingsmiddelen en ook insecticiden. Over de schadelijke effecten voor vogels door gebruik van neonicotinoïden, een groep insecticiden, kwam onlangs nog een bericht naar buiten. Men zou daarom kunnen verwachten dat in de bollenteelt weinig insecten te vinden zijn. Dit strookt echter niet met het gegeven dat insectenetende akkervogels hier zo goed gedijen, terwijl rondom bollenvelden nauwelijks specifieke maatregelen voor akkervogels worden getroffen. Maar hoe goed gaat het precies met deze akkervogels? Brengen zij wel succesvol jongen groot in dit landschap? Waar halen ze hun voedsel vandaan? En in wat voor conditie verkeren de jongen? Met het oog op biodiversiteitsverbetering in de landbouw zou het dus interessant zijn om te weten wat er in dit systeem aan de gang is.

Onderzoek gele kwikstaart in de bollenvelden

Het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) doet daarom onderzoek naar de biodiversiteit in de bollenteelt en naar een van de veelvoorkomende akkervogels: de gele kwikstaart. Onderzoek naar deze soort loopt ook in andere akkergebieden, wat het mogelijk maakt om gegevens uit verschillende gebieden met elkaar te vergelijken. Het onderzoek maakt deel uit van 'Living Lab B7 – Met Boeren, Bewoners, Bezoekers en Beleidsmakers werken aan een Betere Biodiversiteit in de Bollenstreek', dat de inzichten uit het onderzoek wil gebruiken om maatregelen te adviseren ter verbetering van biodiversiteit. Onderzoeker Cassandra van Altena: “Met dit onderzoek willen wij uitzoeken hoe akkervogels leven in de bollenvelden, waarbij de gele kwikstaart als voorbeeld dient. Daarbij stellen wij vragen als: welke landschapskenmerken zijn van belang bij het kiezen van de nestplaats, waar vinden de gele kwikstaarten hun voedsel en wat eten ze precies? Om hierachter te komen bestuderen wij het nestsucces, dieet en landgebruik van gele kwikstaarten, evenals het voorkomen van insecten in en rondom de bollenvelden”.

Meekijken in het leven van de gele kwikstaart en het onderzoek hiernaar? Bekijk onderstaande video:

Om dit object in te laden dien je marketing-cookies te accepteren.

Landschap en herkomst insecten

Naast het wel en wee van gele kwikstaarten bestuderen de onderzoekers het belang van de vele watergangen rond de relatief kleine percelen in de streek. De sloten en slootkanten zouden namelijk wel eens een belangrijke bron van insecten kunnen zijn in plaats van het intensief gebruikte land. Een aantal groepen insecten zoals dansmuggen, libellen, haften en schietmotten leven als larve in het water, maar komen als imago (adult) het water uit, ook wel 'emergeren' genoemd. Zou het kleinschalige landschap met relatief veel water het succes van akkervogels in de Duin- en Bollenstreek kunnen verklaren? Om dit te onderzoeken, wordt gemeten hoeveel en welke insecten uit watergangen emergeren. Vervolgens wordt gekeken hoe groot het aandeel is van deze insecten ten opzichte van insecten die van de akkers vandaan komen in het dieet van de vogels. Beelden van camera’s die bij de nesten geplaatst zijn laten zien dat veel van deze uit het water afkomstige prooien aan de jongen van gele kwikstaart worden gevoerd.

Van onderzoek naar maatregelen

In 2024 is veel veldwerk verzet. De onderzoekers verzamelden van veertig nesten data over het nestsucces en de conditie van de kuikens, en over de afstanden en bestemmingen waar ouders voedsel vandaan halen voor hun jongen. Daarnaast verzamelden ze poepjes om met een techniek genaamd ‘metabarcoding’ het dieet te bepalen en onderzochten ze met diverse vallen in het water en in de bollenvelden welke insecten er voorkomen. Aan de hand van de uitkomsten van de data-analyse hopen de onderzoekers meer te leren over waar gerichte maatregelen voor biodiversiteit in het landelijk gebied van de Duin- en Bollenstreek daadwerkelijk nuttig zijn om akkervogels, insecten, maar ook het unieke landschap, beter te kunnen beschermen. Zo zou het ecologisch beheren van sloten bijvoorbeeld niet alleen de biodiversiteit in de sloten, maar ook die in de omliggende bollenvelden een boost kunnen geven.

Tekst: Hugo Langezaal en Cassandra van Altena, NIOO-KNAW
Foto's: Edwin Haighton; Hugo Langezaal