Festivalbezoekers fietsen Lake Lowlands schoon
Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW)Bezoekers van Lowlands kunnen ‘Filterfietsen’, en ze kunnen ook de monstersteiger en een veldlab vinden bij Lowlands Science. Waterecoloog Sven Teurlincx vertelt over #FilterON: boost de biodiversiteit van Lake Lowlands, dat met hulp van de Nationale Wetenschapsagenda is ontwikkeld.
Hoe gaat het met het Nederlandse water?
Slechts zo'n twintig procent van de kleine wateren in Nederland heeft een goede waterkwaliteit. Dat blijkt uit de resultaten van het burgeronderzoek ‘Vang de watermonsters’ uit 2023. Tachtig procent van de gemeten wateren scoort matig of slecht. Deze wateren bevatten bijvoorbeeld weinig planten of waterdiertjes, te veel meststoffen of zijn troebel. Het meten van sloten en meertjes is erg belangrijk. Een groot deel van het Nederlands wateroppervlak bestaat uit dit soort kleine wateren. De waterkwaliteit hiervan is vaak niet bekend, en wordt door de overheid ook niet gemeten.
Op Lowlands is er zo’n meertje, Lake Lowlands, waarvan weinig bekend is over de waterkwaliteit en biodiversiteit. Het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) betrekt tijdens Lowlands de bezoekers bij het onderzoek van dit meer. De bezoekers kunnen ook een bijdrage leveren aan het schoon achterlaten van het meer.
Onderzoeker Sven Teurlincx is op verkenning bij 'Lake Lowlands' (Bron: NIOO-KNAW)
Waarom staat het NIOO op Lowlands?
Sven Teurlincx: "Wij willen met z'n allen wat van water. Als we met z'n allen wat willen van water, zullen we ons ook met z'n allen in moeten zetten voor goede waterkwaliteit. We willen overal kunnen zwemmen, we willen dat water gezond is voor mens en dier, makkelijk te reinigen is voor drinkwater en noem maar op. Daarnaast hebben we ook een wettelijke verplichting waar we aan moeten voldoen als het om schoon water gaat. We moeten zorgen dat de kwaliteit van water waarin wordt gezwommen goed genoeg is. Dat betekent dat er niet te veel bacteriën in zitten en dat er geen algenbloei optreedt."
"Daarnaast hebben we ook een verplichting richting de natuur, alle dieren en planten die dag in dag uit in het water moeten overleven. Als wij als mensen dat steeds viezer achterlaten, voelt dat niet goed. Daarvoor hebben we de Kaderrichtlijn Water. Die wetgeving richt zich op ecologische waterkwaliteit, het op lange termijn robuust houden van het ecosysteem. Daar zullen we als Nederland ook voor een meertje zoals Lake Lowlands aan moeten voldoen. Als we het in Lake Lowlands al niet voor elkaar krijgen, hoe gaan we het dan op de schaal van heel Nederland voor elkaar krijgen? Daar kunnen we met z'n allen aan bijdragen. Het is goed dat mensen zich daar bewust van worden, ook voor hun eigen omgeving thuis."
Wat gebeurt er met de waterkwaliteit bij een festival?
“Veel activiteit, zoals op een festival, leidt tot allerlei voedingsstoffen die in het water terecht komen. Dit is vervuiling die wij met z'n allen meebrengen. Mensen gooien per ongeluk een frietje op de grond, een glas bier wordt omgegooid, de uitlaatgassen van auto's en de festivalopbouw slaan neer, en alles uit de omgeving eindigt uiteindelijk in het water. Daar leidt het tot vertroebeling van het water, omdat algen explosief gaan groeien. Die vertroebeling zorgt ervoor dat er minder licht op de bodem komt, waardoor waterplanten moeilijker kunnen groeien. Zonder die planten mis je ‘structuur’ in het water en daarmee ook voedsel en een plek om te schuilen of te leven voor heel veel andere organismen. Denk aan kleine waterinsecten en wormen, die op hun beurt weer door vissen worden gegeten. Door dit sneeuwbaleffect kan uiteindelijk een heel meer-ecosysteem instorten.”
Hoe gaat een meer met vervuiling om?
”Normaal gesproken is een meer relatief goed opgewassen tegen allerlei verstoringen. Dat komt omdat er allerlei organismen inzitten die voedingsstoffen uit dat water filteren en opnemen. Deeltjes bezinken tussen planten, watervlooien eten voedingsstoffen op, zoetwatermosselen schrokken snel een hoop water naar binnen en filteren daar allerlei deeltjes uit. Zo'n ecosysteem kan een beetje extra voeding best een keer aan, maar op een gegeven moment is het te veel. Juist zo'n grote 'druppel' als een festival, kan zorgen dat de spreekwoordelijke emmer overloopt. Dan gaat het meer over het randje en verandert van een mooi helder biodivers plantenparadijs in een groene troebele bak water. Omgekeerd, terug naar een helder meer, gaat veel lastiger. Je kunt die omslag dus veel beter voorkomen.”
Wat gaat het NIOO doen op Lowlands?
Op Lowlands kunnen bezoekers zelf de waterkwaliteit en biodiversiteit van het meer onderzoeken. Op de monstersteiger worden diertjes uit het meer gevangen, en bij het doorgeven van deze vondsten op waterdiertjes.nl krijgt Lake Lowlands aan het eind van het weekend een score voor de biodiversiteit. Welke diertjes er worden gevangen zegt ook iets over de waterkwaliteit. Daarnaast kunnen bezoekers in het veldlab meer te weten komen over het meer en de ecologie ervan. De meetboei die in Lake Lowlands is geplaatst, zorgt voor een live meerbericht: hoe warm is het meer vandaag en hoeveel kans is er op algenbloei?
Hoe kunnen de Lowlandsbezoekers helpen het meer schoon te krijgen?
Tot slot kunnen bezoekers zelf een steentje bijdragen om het meer te filteren. Teurlincx: "We gaan het meer een handje helpen door het water te filteren. Dat doen we niet omdat dat meer nu heel slecht is, maar omdat het festival zelf een impact heeft. Door het water van Lake Lowlands te filteren en deeltjes daaruit te halen, halen we een deel van die voedingsstoffen weer weg als compensatie. Dat komt de biodiversiteit in het meer – die we ook gaan onderzoeken – ten goede. Zo laten we na Lowlands het meer in dezelfde of zelfs een betere toestand achter."
"Bezoekers gaan op onze opstelling tegen elkaar, maar ook samen, voor het meer strijden door water op te pompen met een fiets. Dat water komt in een cilinder terecht, waarna ze met hun spierkracht het water door filters duwen. Op die filters blijven alle kleine deeltjes hangen die we uit het meer willen filteren. Al het water dat door die filters heen komt, is een stuk schoner en kan het meer weer in. Zo proberen we te zorgen dat het meer in een goede toestand blijft, zodat de natuurlijke filteraars van het meer het de dagen erna weer over kunnen nemen.
Hoeveel moet er gefietst worden?
“Ons doel is om de belasting van het meer met voedingsstoffen, dus de hoeveelheid fosfor (in fosfaten) en stikstof die vanuit Lowlands in het meer terecht komt, te compenseren. Of misschien zelfs meer dan dat. Vorige maand zijn we alvast gaan meten op het festivalterrein. We weten uit onze ‘nulmeting’ nu hoeveel fosfor er op dit moment per liter water in het meer zit. Daarmee kunnen we het uitrekenen: als we zoveel liter water filteren, compenseren we zoveel belasting. We weten uit eerder onderzoek wat zo'n festival doet met de hoeveelheid voedingsstoffen die een meer in gaan. Het doel is dus om er meer uit te halen dan er op een dag extra bij komt. Dan komen we hopelijk positief uit, als iedereen hard zijn best doen. Ik denk dat het moet lukken!”
Wat voor berekeningen gebruik je hiervoor?
“We gebruiken op dit moment twee ecologische modellen. We gebruiken het zogenaamde General Lake Model om het ‘meerbericht’ te maken: een voorspelling van de watertemperatuur in het meer, gebaseerd op de metingen van onze meetboei in het meer en hoe het weer eruitziet de komende veertien dagen. Dus eigenlijk net als bij een weerbericht, alleen dan voorspellen we watertemperatuur in plaats van luchttemperatuur. Daarnaast kijken we naar de kans op algenbloei met het model PCLake. We gebruiken PCLake ook voor een langetermijndoorkijk naar de toestand van het water. Wanneer gaat dat ecosysteem nou over de drempel heen, zodat hij moeilijker terugkomt in een goede toestand? Die twee zaken samen geven ons een heel mooi beeld om aan de ene kant te kijken hoe het er nu uitziet, en aan de andere kant wat we op langere termijn verwachten. Beide modellen voeden we met bestaande data, met weersvoorspellingen en met data die we live binnenkrijgen, zoals de scores van de filterfietsen en gegevens van de meetboei die al in het meer ligt.”
Tekst: NIOO-KNAWFoto's: Hilmar Derksen (leadfoto: dronebeeld); Jiska Vaarwerk, NIOO-KNAW
Video: Hilmar Derksen