Beschermingsplan zandhommel: ‘Panda van de Nederlandse Delta’

De zandhommel is een grijsgeel behaarde hommel met een voorkeur voor wijds, open en bloemrijk landschap. Tot circa 1980 kwam de soort nog algemeen voor in Nederland, sindsdien is ze echter sterk achteruitgegaan. Net als veel andere hommels, heeft de zandhommel te lijden onder het intensief gebruikte Nederlandse landschap dat steeds meer ‘opgeruimd’ en eenvormig is geworden. Daardoor is er nog maar weinig ruimte voor extensief beheerde structuur- en bloemrijke plekken. Door hun sociale levenswijze, waarbij een kolonie in de lente en zomer langzaam wordt opgebouwd, zijn hommels afhankelijk van voldoende voedselaanbod gedurende een zeer lange periode. De zandhommel heeft een duidelijke voorkeur voor rode klaver, een plant die steeds minder te zien is in het agrarisch landschap en in bermen. Andere planten waar ze stuifmeel van verzamelen, zijn met name witte klaver en smeerwortel. De zandhommel is pas laat in het jaar actief, waardoor veelvuldig maaien in de zomer zorgt voor een knelpunt in de voedselbeschikbaarheid op het hoogtepunt van de nesten.

De belangrijkste knelpunten voor de zandhommel zijn dan ook:

• Verdwijnen van extensief beheerd terrein
• Maaien in de zomer
• Verdwijnen van klaver in het boerenland
• Verdwijnen van kleine landschapselementen

In het beschermingsplan worden concrete maatregelen voorgesteld waarbij primair wordt ingezet op het verbinden van beide resterende populaties met behulp van de buitendijkse gebieden langs het Hollands Diep. Daarnaast neemt de Hoeksche Waard een bijzondere plek in, in de bescherming en het behoud van de zandhommel in Nederland. De Hoekse Waard ligt precies tussen de twee leefgebieden in, en vormt daarmee een belangrijke schakel als mogelijk leefgebied. Door het overwegend agrarische karakter is dit nog een uitdaging. Het netwerk aan bloemrijke akkerranden biedt hierin echter mogelijkheden, zeker als deze gecombineerd worden met meer klaverrijk grasland en een aangepast, extensief beheer van bermen en dijken. Aangezien de zandhommel vroeger ook veel in het agrarisch gebied werd aangetroffen, is het boerenland nog steeds potentieel geschikt leefgebied. Verder bezit de Hoeksche Waard een uitgestrekt weidevogelgebied: het Oudeland van Strijen. Dit zou met enige aanpassing in beheer geschikt gemaakt kunnen worden voor hommels en daarmee een belangrijk leefgebied kunnen vormen voor de zandhommel.

Meer informatie

• Het volledige Beschermingsplan zandhommel (pdf; 4,8 MB)

Tekst: John Smit & Linde Slikboer, EIS Kenniscentrum Insecten
Foto: Linde Slikboer (leadfoto: het uitgestrekte en zeer bloemrijke eiland Tiengemeten)
Tekening: Jeroen de Rond
Kaart: John Smit