Paarse knoopzwam vereist microscopisch onderzoek voor determinatie

Op een sterk verrotte stam troffen we mooie Paarse knoopzwammen (Ascocoryne sarcoides) aan die we voorlopig noteerden als: Paarse knoopzwam sensu lato (s.l.).  Met de aanduiding 's.l.' (Latijn voor 'in wijde zin') wordt bedoeld dat er meerdere soorten onder deze naam schuil kunnen gaan. Bij een vondst van de Paarse knoopzwam moet er verplicht microscopisch onderzoek gedaan worden, omdat deze soort in het veld niet te onderscheiden is van de Grootsporige paarse knoopzwam (Ascocoryne cylichnium), of er moet 's.l.' achter de naam worden gezet. Er werd daarom een paar exemplaren van de Paarse knoopzwam meegenomen voor onderzoek.

Na onderzoek bleken het inderdaad allemaal Grootsporige paarse knoopzwammen te zijn. Tenminste, als je uitgaat van het verschil in sporenvorm en -formaat. De Paarse knoopzwam heeft sporen van 12 tot 16 x 4,5 tot 5 micrometer, met in het midden een tussenschotje (sept).

De Grootsporige paarse knoopzwam heeft inderdaad grotere sporen: van 20 tot 24 x 5,5 tot 6 micrometer. Daarnaast bezitten de sporen bij volledige rijpheid meerdere septen en met olie gevulde kamertjes. De zogenoemde parafysen verschillen ook en zijn bij Paarse knoopzwam vertakt. Het is misschien een wat ingewikkeld verhaal voor beginners, maar het wordt nog ingewikkelder als je te maken hebt met het zogenoemde imperfecte stadium van deze soorten. Het verschil tussen beide soorten is dan niet of nauwelijks aan te tonen.

Imperfect

De imperfecte Paarse knoopzwammen s.l. passen niet in de algemeen vastgestelde taxonomische classificaties van schimmels. Deze classificaties zijn namelijk gebaseerd op biologische soortconcepten of morfologische kenmerken van seksuele structuren. Deze seksuele vorm van voortplanting is nooit waargenomen bij Paarse knoopzwammen s.l., alleen hun ongeslachtelijke en vegetatieve fasen zijn bekend. Daarom worden deze aangeduid als imperfect. Ze produceren hun sporen ongeslachtelijk in het proces dat sporogenese wordt genoemd. De wijdere vormen van Paarse knoopzwam zijn volgens vele mycologen niet of nauwelijks te onderscheiden van de soort Paarse knoopzwam.

De Paarse knoopzwam is vermoedelijk zeer algemeen, maar wordt meestal in ruimere zin (s.l.) opgegeven. De Grootsporige paarse knoopzwam komt minder algemeen voor.

Tekst en foto’s: Martijn Oud, Nederlandse Mycologische Vereniging