Dieren in winterslaap

De winterslaap van dieren wordt in gang gezet door de verlaging van de omgevingstemperatuur, daglengte en het voedselaanbod. Deze factoren zorgen ervoor dat het leven meer energie kost in de winter. Daarom is het voordelig om in winterslaap te gaan. Er zijn veel soorten dieren die in winterslaap gaan, zoals egels, hazel- en eikelmuizen, hamsters, vleermuizen, reptielen en amfibieën.

Torpor

Een woord dat veel voorkomt bij beschrijvingen over winterslaap is ‘torpor’. Torpor is de aanpassing van het lichaam in de rustperiode. Het is een verstijving van het lichaam die zorgt voor een vertraagde ademhaling, daling in lichaamstemperatuur en een vertraagde stofwisseling. De torpor is geen slaap, en na de torpor moet de slaap ingehaald worden. Een torpor kan een dag tot een aantal weken achter elkaar duren. Kleine dieren gaan vaak dagelijks in torpor, omdat zij een hoog energieverbruik hebben. Voorbeelden hiervan zijn de huisspitsmuis en de vleermuis.

De egel in winterslaap

De egel staat in deze Klokhuisaflevering in de spotlight. Afhankelijk van het geslacht gaat de egel op een bepaald moment in winterslaap. Mannelijke egels gaan eerder in winterslaap, rond oktober-november. Vrouwelijke egels zorgen eerst voor de jongen voordat zij in winterslaap gaan, rond eind november.

Wanneer de egel in winterslaap gaat, gaat zijn hartslag omlaag van 125 naar 20 slagen per minuut. Zijn lichaamstemperatuur daalt tot minder dan vier graden Celsius, en zijn spijsvertering stopt bijna. De energie die de egel nodig heeft om door de winterslaap te komen, haalt hij uit zijn vetreserves.

De egel wordt gemiddeld één keer per week wakker om zijn organen op te warmen. Een lage lichaamstemperatuur zorgt voor orgaanschade. Voor deze versnelde opwarming naar 37 graden wordt bruin vetweefsel gebruikt, dat voor een snelle opwarming zorgt. Het snel opwarmen zorgt ervoor dat enzymen actief worden die de schade herstellen.  

Klimaatverandering en winterslaap

Tussen april en mei wordt de egel wakker uit zijn winterslaap. Klimaatverandering zorgt er echter voor dat de egel steeds vaker tijdens zijn winterslaap wordt verstoord. Door droge zomers is het moeilijk voor egels om genoeg vetreserves op te bouwen, waardoor zij de winter niet overleven. Ook zijn er steeds vaker warme periodes waardoor egels al wakker worden terwijl er nog weinig voedsel beschikbaar is. Hierdoor komen veel egels terecht in de egelopvang.

Wat kan ik doen voor de egel?

Zorg voor een natuurlijke tuin waar genoeg voedsel beschikbaar is. Dit kan je doen door inheemse planten te gebruiken waar veel insecten op afkomen die als voedsel kunnen dienen. Rommelhoekjes met bladeren en takken vormen daarnaast een geschikte plek voor egels om veilig hun winterslaap door te komen.

Tekst: Julia Schepers, Zoogdiervereniging
Foto's: Erik Korsten; Wesley Overman; Bastiaan Willemsen
Film: Het Klokhuis