Natuur in de stad: plant & insect

Het jaar is nog jong, de Eindejaars Plantenjacht is nog maar net achter de rug en veel insecten zijn er niet te verwachten. Een ongewenste mug in de slaapkamer, gallen op afgevallen eikenblad, misschien een wintervlinder of een per ongeluk gewekte nachtvlinder tussen het openhaardhout. Maar heel lang zal het niet duren voor de eerste hommels rondzoemen en een paar vroege bijen onder de sneeuwklokjes hangen.

Bij planten en insecten denk je misschien als eerste aan bestuiving. De insecten komen voor nectar en/of stuifmeel, en leveren onbewust bestuivingsdiensten. Maar er zijn natuurlijk heel wat insecten die planten als voedsel gebruiken. Ze zuigen sappen op, knagen aan blad of wortel, maken een mineergang of veroorzaken een gal. Weer andere insecten parasiteren op de dieren die de planten belagen, en zo is er meer. De planten halen alles uit de kast om de juiste insecten aan te trekken en om zich tegen ongewenste gasten te verdedigen.

Gewenste gast

De steenhommel die op de onderstaande foto een paarse dovenetel bezoekt, is een gewenste gast. U moet nog even op hem wachten; in november werd de laatste van het afgelopen jaar gezien. Inheemse 'stoepplant' paarse dovenetel bloeit jaarrond en is een welkome voedselbron voor vroeg vliegende insecten. Rond de jaarwisseling werden er veel paarse dovenetels in bloei gezien, en hier en daar werd zelfs al een hommel gespot. Geen steenhommel, maar evengoed verwonderlijk vroeg. Later in het jaar kun je op de paarse dovenetel ook vlinders, bijen en zweefvliegen verwachten.

Behulpzaam

In botanische tuinen gaat het vooral om planten, maar insecten horen daar vanzelfsprekend bij. Ze zijn nodig voor de bestuiving, en helpen om de aandacht te vangen van mensen die nog niet zoveel belangstelling voor planten hebben. Als er iets rond een bloem vliegt of kruipt, wil iedereen dat wel bekijken en zo mogelijk fotograferen. Dan valt het op hoe mooi plant en insect op elkaar afgestemd zijn. De lange roltong van een vlinder verdwijnt in een lange bloembuis; vliegen landen moeiteloos op een vlak bloeischerm.

Sleutelwerken ontsloten

Het project Plant & Insect van Step Into Art past prachtig bij het gelijknamige jaarthema van de botanische tuinen. Het creëert een virtuele reis door onze botanische geschiedenis en historische insectenstudies aan de hand van zogeheten sleutelwerken uit de Nederlandse collecties. Verhalen en kennis binnen dit erfgoed worden op één plek digitaal met elkaar verbonden en toegankelijk gemaakt voor een gevarieerd publiek. De botanische tuinen steunen dit mooie project van harte. Hier kunt u alvast een kijkje nemen en testen.

Onderzoek

Er wordt ook onderzoek naar insecten gedaan in de botanische tuinen. Van soorten tellen tot allerlei studentenonderzoeken. In onder meer Artis, Hortus Botanicus Amsterdam en Hortus Leiden staan automatische insectencamera's, die tellen hoeveel insecten langsvliegen. Waar mogelijk legt het apparaat ook vast om welk type insect het gaat. Elke 10 seconden, 24 uur per dag, maakt het apparaat een foto van het gele scherm, dat 's nachts uitgelicht wordt. Verschillende partijen die zich bezighouden met het tellen van insecten zijn betrokken, waaronder Naturalis en EIS Kenniscentrum Insecten.

Te koud

Voorlopig is het nog te koud voor de meeste insecten. Maar als de eerste dikke hommels rond de boerenkrokussen en paarse dovenetel zoemen is het lente, en dat duurt niet heel lang meer. Ook voor dan is meedoen aan een citizen science-onderzoek een goed voornemen.

Meer informatie

• Stoepplantjes.
• Verborgen stadsnatuur.
• Nieuw onderzoek naar hommels.

Tekst: Hanneke Jelles, Hortus botanicus Leiden
Beeld: Joris Smidt; Jan Meijvogel; Hanneke Jelles