Oeroude muts op Ameland; frappant toeval

Bewoners van de Waddeneilanden speuren vaak het strand af. Ze kijken wat er te jutten valt en zoeken naar barnsteen en andere bijzonderheden. Zeldzame schelpen als Noordhorens of Noordkrompen zijn gewilde vondsten. Dat eilanders een deel van het jaar met de auto het strand op mogen is handig. Maar dat alleen is niet genoeg. Je moet ook een speciale blik hebben. Wie veel kijkt en zoekt, ontwikkelt het juiste 'zoekbeeld'.

Expeditie naar de noordoostpunt

Tijdens een autorit naar de Hôn, de grote zandplaat aan de noordoostkant van Ameland, vond Petra de Jong op 11 december 2011 een heel bijzondere schelp. Haar vermoeden over de identiteit werd bevestigd door experts van onder meer Naturalis. Het bleek het eerste ooit op een Waddeneiland gevonden volgroeide exemplaar van de Hongaarse muts (Capulus ungaricus) te zijn. Deze fossiele, vele tienduizenden jaren oude vondst is besproken en afgebeeld in het tweetalige boek 'Ameland: Schelpenrijk/ Muschelreich Ameland' en in de Veldgids Schelpen. Over de vondst werd bovendien gepubliceerd in Spirula, het tijdschrift van de Nederlandse Malacologische Vereniging. 

Uitzonderlijk toeval

Voltaire, de Franse schrijver en filosoof zei het al: "Toeval bestaat niet". Toch komen extreme toevalligheden soms voor. Op 24 oktober 2023 reden Petra en haar dochter weer naar de Hôn. Dit keer was de volgende generatie aan de beurt. Vanuit de rijdende auto ontdekte dochter Anne omstreeks 11 uur 's ochtends exact zo'n verweerde en verkleurde fossiele Hongaarse muts als haar moeder 11 jaar daarvoor vond. Een slagje kleiner (3 centimeter) maar met een nóg gavere omgekrulde top.

Herkenning

De Hongaarse muts leeft vaak vastgehecht op andere schelpdieren, soms ook op stenen. De schelpvorm is meestal aangepast aan de ondergrond. Het zijn mutsvormige schelpen met een typerende omgekrulde top en onregelmatige ribbels. Anders dan bij het eveneens mutsvormige Muiltje (Crepidula fornicata) zit binnenin géén witte plaat die de opening half afdekt. Levende of zeer vers verzamelde exemplaren hebben op de schelp nog een schilferige bruingele opperhuid.

Vroeger en nu

Het verspreidingsgebied van de Hongaarse muts ligt ver van onze kust. Het loopt grofweg vanaf de noordelijke Noordzee, via Noorwegen en het Kattegat, langs de Atlantische kant van de Britse Eilanden tot Afrika en de Middellandse Zee. De weinige  door Nederlandse vissers gevangen exemplaren komen van ver buiten de Nederlandse wateren. Levend of vers spoelt deze slak niet op onze kust aan. Maar ooit, zéér lang geleden, tijdens onder andere het Plioceen, leefde dit dier wél op de plaats waar nu ons land ligt. Fragmenten en schelpen die soms in Zeeland aanspoelen, getuigen daarvan. De zeer oude bodemlagen waaruit zulke fossiele Hongaarse mutsen komen, spoelen bij de Waddeneilanden zo goed als nooit bloot. Als eerste zo'n gave muts op Ameland vinden is al een klein wonder, een tweede is helemaal miraculeus. En al helemáál als het binnen dezelfde Amelander familie gebeurt.

Zoekbeeld

Een zoekbeeld is een mentaal model van het onderwerp dat je zoekt en wat je selectieve aandacht sterk aanstuurt. Heb je dit 'zoekbeeld' eenmaal helder, dan focus je je daarop en zie je het onderwerp eerder en vaker. Het is geen toeval dat het nieuwsblad van Stichting ANEMOON zo heet.

Op de stranden van de Waddeneilenden is al vele tienduizenden keren door vele honderden mensen gezocht naar schelpen, steeds zónder resultaat op het gebied van (Hongaarse) mutsen. Het is duidelijk dat het zoekbeeld van Petra en haar dochter Anne uitstekend ontwikkeld is. Ze hebben dan ook alle reden om ook in de toekomst goed gemutst op pad te blijven gaan.

30 jaar

Dit jaar bestaat Stichting ANEMOON 30 jaar. Bent u ook geïnteresseerd in wat er langs de Nederlandse kust te zien en te vinden is? Dan kunt u meehelpen. Bijvoorbeeld door als waarnemer bij een van de monitoringsprojecten onze intrigerende onderwaternatuur te bestuderen. We doen behalve in zee bovendien onderzoek naar weekdieren op het land en in zoet en brak water. Mail ons voor meer informatie en kijk op onze website.

Tekst: Rykel de Bruyne en Adriaan Gmelig Meyling, Stichting ANEMOON
Foto's: Petra de Jong (leadfoto: tweede Amelander vondst van een complete fossiele Hongaarse muts (Capulus ungaricus)); Petra de Jong en Anne Uneken; Rykel de Bruyne

Naschrift: Bijna iedereen bukt op het strand wel eens naar een aangespoelde schelp. Bij het Strandaanspoelsel Monitoring Project van Stichting ANEMOON zijn vooral de levend aangespoelde soorten en verse huisjes/doubletten met vleesresten belangrijk. Daarmee volgen we de huidige populaties in zee. Voor de aangesloten vrijwilligers zijn de zeer zeldzame, oudere en fossiele schelpen verrassende extraatjes; de bijzondere krenten in de pap. Maar ook 'heel gewone' schelpen kunnen de moeite waard zijn. Op zaterdag 23 maart 2024 kun je langs de Nederlandse kust weer helpen schelpen tellen. Kijk op Schelpenteldag.nl voor meer informatie.