Dode-dieren-dis maakt de Veluwe sterker

Het natuurbeheer op de Veluwe is de afgelopen decennia gegroeid. ARK Rewilding Nederland en andere natuurorganisaties werken hard aan het completer en daarmee sterker maken van de Veluwe. Want hoewel dit gebied – met zijn edelherten, wilde zwijnen, heidevelden en bossen – misschien wel het toppunt van Nederlandse natuur lijkt, gaat het er niet goed. Door verzuring, verdroging, stikstofneerslag en kalkgebrek kwijnen grote stukken bos weg. Van sommige dierpopulaties, zoals vogels en vlinders, is op de zandgronden meer dan zeventig procent verdwenen. Om de natuur op de Veluwe wilder en daarmee robuuster te maken, worden versnipperde stukken met ecoducten aan elkaar verbonden. Ook krijgt dood hout – een bron van leven – steeds meer zijn plek in de natuur terug. Een andere essentiële stap: vaker dode dieren terugplaatsen en laten liggen.

Dood doet de Veluwe leven

In Nederland worden per jaar meer dan 10.000 reeën, herten, zwijnen en ander wild aangereden. Ook worden soms dieren vanuit wildbeheer geschoten. Deze dieren blijven niet altijd in de natuur liggen. Daarmee onderbreken wij mensen de natuurlijke kringloop van leven en dood die juist zo onmisbaar is voor de natuur. Dode dieren zijn namelijk hartstikke bruikbaar: vogels maken met de haren hun nesten zacht, allerlei soorten – van aaskever tot wild zwijn – eten het vlees, insecten leggen hun eitjes in kadavers en de botten van een dood dier geven nog jarenlang mineralen af die de bodem vruchtbaar maken. Daarom pleiten ARK en partnerorganisaties er onder de noemer ‘Dood doet Leven’ voor om vaker dan nu dode dieren terug te geven aan de natuur, ook op de Veluwe.  

Om dit object in te laden dien je marketing-cookies te accepteren.

 Dat kadavers een geliefde voedselbron zijn, zorgt zelfs voor 'kadavercompetitie' (Bron: ARK Rewilding Nederland) 

Wolf zorgt voor rijk gedekte tafel  

In de cyclus van leven en dood speelt de wolf een belangrijke rol. Een roedel wolven doodt ongeveer 250 hoefdieren per jaar. Een wolf eet vooral het spierweefsel, de organen en botten van zijn prooi. De maag en darmen laat hij links liggen: deze bevatten plantenresten die de wolf maar moeilijk kan verteren. Dat komt aaseters als kevers, raven, rode en zwarte wouwen en zeearenden bijzonder goed uit. Want in plaats van een gesloten kadaver, staat er nu opeens een rijk gedekte tafel met ingewanden, doorgeknaagde ribben en restjes huid en vlees voor hen klaar.

Wanneer aas een zekere voedselbron wordt, kunnen aaseters zich hierop aanpassen. Op de Veluwe is de raaf dankzij herintroducties terug van weggeweest. En zelfs de rode wouw en zeearend broeden weer op de Veluwe en in aangrenzende gebieden. Als klap op de vuurpijl overzomerde lammergier Eglazine voor het tweede jaar op de Veluwe. Ze heeft een dieet dat voor tachtig procent uit bot met beenmerg bestaat en kan profiteren van het aas dat de wolf levert.

In oktober heeft Buitengewoon in een speciale televisie-uitzending aandacht besteed aan dode dieren, aaseters en mineralen op de Veluwe. De uitzending is te bekijken op de website van Buitengewoon.

Mineralentekort op de veluwe    

Grote delen van de Veluwe bestaan uit arme zandgrond. Eeuwenlang hebben we er mineralen vanaf gesleept. De stikstof die vanuit de lucht neerdaalt op de bodem zorgt ervoor dat mineralen versneld verdwijnen. Ze spoelen uit naar diepere bodemlagen en komen in heel lange kringlopen terecht. Hierdoor verzuurt de bodem, waardoor tekorten aan mineralen ontstaan. De gezondheid van planten gaat achteruit, waardoor deze kwetsbaar worden voor bijvoorbeeld schimmels. Het gebrek aan mineralen leidt bovendien tot een andere samenstelling van planten: bladeren bevatten bijvoorbeeld steeds meer stikstof en minder calcium, fosfor en magnesium. Dieren die deze bladeren eten, krijgen daardoor te weinig calcium binnen, waardoor kalkgebrek ontstaat. Hierdoor gaan eieren kapot en breken mezenjongen in het nest hun pootjes.   

Ook voor dit probleem bieden dode dieren uitkomst. Ribben en dunnere botten afkomstig van dode hoefdieren worden opgegeten door vossen, zwijnen en wolven. Delen hiervan zijn vervolgens terug te vinden in hun uitwerpselen, waar weer insecten op af komen. Zo worden botresten over grote afstanden verspreid en komen de mineralen terug in de kringloop. De dikkere beenderen, ruggenwervels, geweien, horens en schedels blijven voor langere tijd liggen. Jarenlang geven deze grote botten mineralen af die een bufferende werking hebben tegen de stikstofneerslag. Precies wat de Veluwe zo hard nodig heeft. Bovendien transporteren wolven voedsel in de vorm van lichaamsdelen van grote prooidieren naar hun roedelleden. Daarbij worden grote afstanden afgelegd.   

Ruimte voor een verder herstel   

Willen we tot een natuurlijkere aanpak van herstel komen, dan zullen we daar met zijn allen ruimte voor moeten geven. Het beleid en beheer zouden zoveel mogelijk gericht moeten zijn op het behoud van kostbare mineralen. Daarvoor is een completere natuur nodig, waarbij arme stukken natuur met voedselrijkere delen zijn verbonden én waarbij er meer ruimte is voor dode dieren, carnivoren en aaseters die de kringloop van het leven compleet maken. Vooralsnog worden de kadavers van gehouden hoefdieren op de Veluwe, waaronder paarden, runderen en schapen, verplicht opgeruimd. Een uitzondering hierop zijn de Schotse hooglanders op de Veluwezoom die dankzij een aparte status al dertig jaar lang de kringloop rond mogen maken. Voor verder herstel van de biodiversiteit en van de mineralenkringlopen is het wenselijk dat dit voor meerdere gebieden mogelijk wordt.   

Meer informatie

• Met Rewilding de Veluwe werkt ARK Rewilding Nederland met vele partijen aan een wildere Veluwe. We brengen de natuurlijke dynamiek op gang. Vanuit concrete praktijkvoorbeelden kijken we naar de toekomst voor de hele Veluwe. 
• Het project Dood doet Leven is in 2008 op initiatief van ARK gelanceerd om samen met natuurorganisaties en terreineigenaren meer ruimte te creëren voor grote kadavers in de natuur. Verder lezen? Bekijk onze nieuwe publieksfolder Dood doet Leven (pdf; 343 KB). Deze kan door natuurorganisaties gratis worden aangevraagd via dit formulier.
• Bekijk de aflevering Dood doet leven op website van Buitengewoon.

Tekst: Bart Beekers en Marije Schuurs, ARK Rewilding Nederland
Beeld: Bildagentur Zoonar (leadfoto: raaf op kadaver); David Dohnal, Shutterstock; Han Bouwmeester; Jeroen Helmer, ARK Rewilding Nederland
Film: ARK Rewilding Nederland