Herfstkleuring 2020 laat op gang maar verliep snel

De herfst van 2020 was zeer warm. Alleen de herfst van 2006, 2014 en 2005 waren nog warmer. Daarmee is dit jaar interessant om te kijken wat de gevolgen zijn voor de timing van bladverkleuring en bladval. Tot nu toe gingen we ervan uit dat een hogere temperatuur in de herfst leidt tot een latere herfstkleuring. Dit jaar zou je dan een zeer late herfstkleuring en bladval verwachten. In ons natuurbericht van gisteren besteedden we aandacht aan een nieuwe studie die liet zien dat een verhoging van de productiviteit van bomen in voorjaar en zomer juist tot een vervroeging van de herfstkleuring kan leiden. Zien we dat ook in Nederland? Dit jaar is mogelijk een voorbeeld daarvan.

Herfst negen dagen later dan vijftig jaar geleden

Op basis van herfstwaarnemingen die zijn doorgegeven in het kader van De Natuurkalender concluderen we dat het moment van bladverkleuring van berk, eik, beuk en witte paardenkastanje in de eerste vijftien jaar van deze eeuw gemiddeld negen dagen later begint dan vijftig jaar geleden. Het bepalen van het verloop van de herfstkleuring is minder eenvoudig dan het bepalen van de start van bladontplooiing in het voorjaar. Nu we enkele jaren de beschikking hebben over de GrowApp (ontwikkeld in het kader van het wereldwijde GLOBE programma) is het makkelijker geworden om het verloop van bladverkleuring vast te leggen. In dit natuurbericht staan enkele voorbeelden uit heel Nederland van het verloop van de herfstkleuring en van de verschillen in mate van bladverkleuring tussen verschillende jaren. Systematisch en regelmatig het percentage verkleurde blaadjes aan een boom tellen kan ook. Ook hiervan volgen enkele voorbeelden hieronder.

Versnelling bladverkleuring vanaf half oktober

Dit jaar hadden bomen en planten last van de droogte en de zeer warme zomer. Dat zorgde op diverse plaatsen voor vroegtijdige bladval als gevolg van vochttekort. Begin oktober concludeerden we dat de echte herfstkleuring laat op gang kwam door het uitblijven van koude nachten waarbij de minimumtemperatuur rond het vriespunt ligt. De ervaring uit voorgaande jaren leert ons dat nachten met minimumtemperaturen rond of onder het vriespunt het proces van bladverkleuring op gang brengen. Pas op 17 oktober kwam de minimumtemperatuur in Nederland voor het eerst net onder het vriespunt te liggen. Vanaf dat moment kwam de bladverkleuring in een stroomversnelling. Dat is goed te zien in onderstaande GrowAppserie van een moseik in Ede. De grafiek daaronder laat zien dat het percentage bladverkleuring lang laag bleef en na de koude nachten snel opliep. In 2019 en vooral 2016 verliep de bladverkleuring trager. Ook de GrowAppserie van een sierkers in Bennekom laat de snelle bladverkleuring na half oktober zien.

Link naar hele timelapse van deze moseik op GrowApp.today

Link naar hele timelapse van deze sierkers op GrowApp.today

Witte paardenkastanjes heel laat

De bladverkleuring van witte paardenkastanjes kwam heel laat op gang; zie de onderstaande fotoserie en de grafiek van de boom rechts in beeld. Veel paardenkastanjes hadden overigens wel last van de droogte eerder in het jaar. Diverse bomen op droge groeiplaatsen waren gedurende de zomer al hun blad verloren en kwamen weer opnieuw in blad. Sommige bomen kwamen zelfs opnieuw in bloei in de herfst. Dit is een verschijnsel dat we ook in 2018 en 2019 na de droogte zagen.

Link naar timelapse van deze twee witte paardenkastanjes op GrowApp.today vanaf herfst 2016 

Berk en beuk verkleuring na half oktober

Zoek de verschillen in onderstaande fotocollage. De 24 foto’s laten mooi zien hoe het verloop van de bladverkleuring van een berk op de campus van Wageningen University & Research ieder jaar weer anders is. Ook hier hetzelfde beeld dat de verkleuring tot half oktober beperkt bleef en daarna snel opliep. Diverse GrowAppseries zoals die van een berk in Zutphen en een beuk op de Veluwe laten eenzelfde beeld zien.

Bekijk hele timelapse van deze berk op GrowApp.today 

Bekijk hele timelapse van deze berk op GrowApp.today

Bekijk hele timelapse van deze beuk op GrowApp.today

Snelle verkleuring dit jaar door fotosynthese-effect?

De snelheid van bladverkleuring na die paar nachten rond het vriespunt half oktober kwam eigenlijk als een verrassing. Het is mogelijk dat we hier het effect van vervroeging van bladverkleuring door voldoende fotosynthese gedurende het groeiseizoen in werking hebben gezien. Vooral het verschil in timing van bladverkleuring tussen 2016 en 2020 is heel opvallend. Het groeiseizoen in 2020 begon vroeg en door de hogere temperaturen gedurende het groeiseizoen lag de productiviteit naar alle waarschijnlijkheid beduidend hoger dan in 2016. In 2016 begon het groeiseizoen later dan in 2020 door een koude maart en april. September 2016 was wel weer zeer warm. Oktober 2016 had echter rond 9 en 22 oktober een aantal nachten waarin de minimumtemperatuur rond het vriespunt uit kwam. In tegenstelling tot dit jaar zette dat de bladverkleuring maar in beperkte mate in gang (zie de grafiek van de moseik in Wageningen hierboven. In onderstaande GrowAppreeks van een rij essen in Ede is het verschil tussen 2016 en 2020 heel goed te zien. Op 22 oktober 2016 waren de bomen nog vrijwel helemaal groen en op dezelfde dag vier jaar later helemaal verkleurd en grotendeels kaal. Ook de bladverkleuring van eiken kwam in 2016 veel minder snel op gang dan dit jaar. Dit is goed te zien in de onderstaande figuur van een zomereik in Ede. Uit deze reeks vanaf 2015 verliep de bladverkleuring in 2016 het traagst. Aan de vergelijking van enkele eiken rond 19 november in Enschede tussen 2017 tot en met 2020 is ook te zien dat de herfst in 2020 het verst gevorderd is.

Bekijk hele timelapse van deze rij essen op GrowApp.today

Bekijk hele timelapse van deze eiken op GrowApp.today

Hazelaarpollen met kerst?

Nu we op de overgang van de meteorologische herfst naar de meteorologische winter staan, is het afwachten hoe het jaar afgesloten gaat worden. De komende nachten kan het kwik voor het eerst ruim onder het vriespunt komen. Deze vorst zal het blad dat nog aan de bomen zit versneld laten loskomen. Voor veel kruidachtige planten die nog steeds of alweer bloeien zal de vorst mogelijk ook einde oefening betekenen. Voorlopig zit er echter nog geen serieuze vorstperiode in de langetermijnverwachting. De komende weken is het interessant om de ontwikkeling van de bloemen van de hazelaar in de gaten te houden. Aan diverse struiken lijken de katjes (mannelijke bloemen waar het pollen uit komt) zich al te strekken. We koersen daarmee af op wederom een zeer vroege start van de bloei van de hazelaar en daarmee pollen met Kerst en oud en nieuw. Dit is echter nog wel afhankelijk van het temperatuurverloop in december. Zie je een hazelaar bloeien? Geef het dan door via Natuurkalender.nl. Je kunt natuurlijk ook een GrowAppserie starten van een hazelaar of elke andere willekeurige boom of interessante groene locatie (tuin, straat, natuurgebied). Lees hier de instructies en bekijk op GrowApp.today alle timelapse series die gemaakt zijn.

Tekst: Arnold van Vliet, De Natuurkalender, Wageningen University, GLOBE Nederland
Foto’s: Arnold van Vliet, GrowApp.Today