De massale comeback van de grote weerschijnvlinder in Engeland en wat we ervan kunnen leren

Weerschijnvlinder en zomertortel in de lift op Knepp

Vanuit het project Wild van Vlinders is een groep enthousiastelingen van ARK Rewilding Nederland, De Vlinderstichting, Provincie Noord-Brabant, Natuurmonumenten en een specialist op het gebied van natuurlijke begrazing naar Engeland gereisd om Knepp Estate te verkennen. Dit is een oud landgoed van 1400 hectare ten zuiden van Londen. Geïnspireerd door de Oostvaardersplassen en de Gelderse Poort, kozen de eigenaars voor een radicaal andere koers: rewilding van het landgoed. De transitie van een landbouwbedrijf naar een natuurgebied met extensieve begrazing is gebaseerd op verdienmodellen zoals ecotoerisme, natuurvleesproductie (rund, hert en varkens) en verhuur van de bedrijfsgebouwen voor zakelijke activiteiten. De natuurresultaten zijn spectaculair: op voormalige landbouwgrond vliegen nu weerschijnvlinders en de roep van zomertortels is er nooit ver weg.

Nieuwe inzichten habitatgebruik grote weerschijnvlinder

Sinds de transitie van het landgoed kwamen veel soorten in grote aantallen terug en veroverden de natuur. Zo ook de grote weerschijnvlinder. Deze soort vormt op Knepp Estate, net zoals de sleedoornpage, de grootste populatie van heel Engeland en tijdens een bezoek met goed weer zijn er makkelijk tientallen te zien. Lang werd ervan uitgegaan dat deze soort een pure bosbewoner zou zijn. Dit kon echter weerlegd worden toen de soort in het mozaïeklandschap van Knepp terugkwam. Hij is in halfopen landschappen te vinden en maakt gebruik van hoge eiken en essen met brede mantel-zoomvegetatie. De grote weerschijnvlinder zet zijn eitjes af op onder andere boswilg en wilgenkruisingen. De massale opslag van wilgen op (door varkens) verstoorde bodems of voormalige landbouwgebieden waar struiken massaal opkomen is een voortplantingsparadijs. Hun voedsel is het sap van bloedende bomen (waaronder eiken), maar ze nemen ook mineralen van uitwerpselen en dode dieren op. Anders dan nectar-afhankelijke soorten is de grote weerschijnvlinder dan ook hoog in struiken en bomen aan bosranden te vinden. Tijdens de reis zagen we een parend vlinderpaar hoog boven in een Corsicaanse den. Volgens gids en vlinderexpert Matthew Oates verblijven zij daar drie uur om te paren!

Structuur in het landschap

Op het Knepp-landgoed staan honderdjarige eiken en er zijn nog restanten van heggen tussen de voormalige akkers en graslanden te zien. Deze landschapselementen zijn verder uitgegroeid en vormen een structuurrijke vegetatie die wordt afgewisseld met bloemrijke graslanden. Sommige mantel-zoomvegetaties zijn zeker dertig meter breed.

Braamstruiken, sleedoorn en meidoorn, waarin jonge bomen beschermd door hun doorns en stekels kunnen opgroeien, vormen een mozaïek dat voor veel variatie in het landschap zorgt. Met extensieve begrazing door runderen, reeën, damherten en exmoorpony's worden geleidelijke overgangen in het landschap gecreëerd die voor veel soorten belangrijk zijn. De tamworth-varkens van het landgoed vervullen ecologisch gezien de rol van wilde zwijnen (die hier niet voorkomen). Zij zorgen voor bodemverstoringen die gunstig zijn voor pionierplanten, die weer als waardplanten voor veel soorten vlinders kunnen dienen.

Tijdens het bezoek werden bruin en oranje zandoogjes, dambordjes en zwart- en geelsprietdikkopjes veel gezien. Verder verspreid komen er ook keizersmantel, kleine ijsvogelvlinder en iepenpage voor en is er de argusvlinder weer gezien. Aardbeivlinder en bruin dikkopje zijn zich aan het vestigen. Vrijwilligers en een ecoloog houden de populaties en nieuwkomers in de gaten om van het veranderend landschap en de mee-veranderende soorten te kunnen leren.

Natuur overleeft niet in snippers

Tijdens de reis werd door eigenaar Charlie Burrell uitgelegd wat de toekomstvisie en -plannen zijn. Het belang om nog meer mensen in de omgeving ervan te overtuigen dat de natuur haar plek moet krijgen en iedereen een steentje eraan bij kan dragen resulteerde in het plan een corridor te maken met als statement 'Nature cannot survive in fragments'. Een netwerk van boerenbedrijven en landgoedeigenaren zou de verbinding tussen Downs, Weald en de kust kunnen maken, waarin al rond de driehonderd geïnteresseerden zich hebben opgegeven. Iedereen mag mee doen en zelf bepalen in hoeverre hij of zij een rol gaat spelen binnen het project. Hopelijk gaat deze corridor een groene zone door het landschap vormen en voor talloze soorten de mogelijkheid bieden zich verder te kunnen verspreiden door het zich herstellende Engelse landschap.

Deze reis heeft voor veel inspiratie en nieuwe inzichten gezorgd. Knepp Estate laat bijvoorbeeld zien hoe een transitie van intensieve landbouw naar een robuust natuurherstel, inclusief economische en maatschappelijke belangen, kan lukken. Binnen één generatie vliegen er weer grote weerschijnvlinders en klinken de zomertortels.

Ook in Nederland breidt de grote weerschijnvlinder zich sinds eind jaren negentig verder uit, maar hij blijft zeldzaam. Zo is hij bijvoorbeeld op de Slikken van de Heen ontdekt, tijdens het opnemen van mineralen op uitwerpselen en kadavers. Dit laat zien dat niet alleen nectarrijke bloemen van belang zijn, maar ook grazers die met hun uitwerpselen zorgen voor een rijke mineralenbron en het laten liggen van hun kadavers biedt de nodige mineralen en nutriënten voor talloze insectensoorten. Ernaast is het herstel van mantel-zoomvegetatie in Nederland van groot belang voor de grote weerschijnvlinder. Geleidelijke overgangen van bosrand naar een ander gebied in de vorm van struiken en struwelen zorgen voor paar- en leefgebied. Het bevoordelen van spontane vestiging van boswilgen en kruisingen in graslanden en open bossen is een voorbeeld hiervan. Het bevorderen hiervan helpt de grote weerschijnvlinder en andere vlindersoorten om zich te kunnen verspreiden en te vestigen.

Wild van Vlinders

Met het project 'Wild van Vlinders' laten ARK en De Vlinderstichting bedreigde vlinders profiteren van natuurontwikkeling. Dat gebeurt sinds 2016 met steun van de provincie Noord-Brabant. Vlinders kunnen worden gezien als graadmeters voor complete ecosystemen. In de verschillende levensfasen van vlinders (ei-rups-pop-vlinder) stellen ze namelijk verschillende eisen aan hun omgeving. In grote natuurlandschappen vinden ze hun plek, maar in het huidige Nederlandse versnipperde landschap zijn ze kwetsbaar. Dat vraagt om het realiseren van robuuste natuur waar natuurlijke processen zo veel mogelijk de ruimte krijgen.

Meer informatie

• Vlinderstichting.nl/wild-van-vlinders.
• Ark.eu/nieuws/2017/wild-van-vlinders.
• Website Knepp Estate.
• Over de rewilding van Knepp schreef Isabella Tree een pageturner. Dit voorjaar werd 'Verwildering' ook in het Nederlands uitgegeven. Het boek is te bestellen in de webshop van ARK Rewilding Nederland.
• Download de gratis vlinderposter (pdf: 1,0 MB).

Tekst: Lucy Dötig en Bart Beekers, ARK Rewilding Nederland; Michiel Wallis de Vries, De Vlinderstichting
Foto’s: Matthew Oates; Daan Custers; Michiel Wallis de Vries