Jaar tot nu toe zeer warm; voorsprong in natuur wel teruggelopen

Hoe warm is het jaar tot nu toe? Deze vraag stelde ik een zaal vol KNNV-ers in Zeeland half april. Achtendertig procent vond het een normaal jaar. Tweeëndertig procent vond het koud, zesentwintig procent vond het warm en maar drie procent vond het zeer warm. Het juiste antwoord: zeer warm. Ook nu met heel april erbij staan we samen met 2011 op de gedeelde negende plaats van warmste januari tot en met april sinds 1901. Ook vanaf 1706 gezien staan we nog steeds op de negende plaats. Met een gemiddelde temperatuur van 8,8 °C lag de gemiddelde temperatuur in april een graad lager dan wat we tegenwoordig normaal vinden. Vijftigjaar geleden vonden we 8,7 °C een normale temperatuur in april.

Anderhalve week voorsprong

Eind februari lag de natuur volgens de waarnemingen uit ons fenologisch monitoringnetwerk De Natuurkalender zo’n maand voor op het normale schema van vijftig jaar geleden. Die voorsprong is door de normale aprilmaand teruggelopen tot gemiddeld zo’n anderhalve week. Daarmee liggen we iets achter op het gemiddelde van de afgelopen twintig jaar. En dat voelt inmiddels voor veel mensen dus vreemd aan. We wennen blijkbaar snel aan de hogere temperaturen en (zeer) vroege start van het groeiseizoen waar we door de klimaatverandering vrijwel continu aan blootgesteld worden.

Fris lentegroen

De temperatuur in april is bepalend voor de ontwikkeling van planten en dieren. De natuur geeft momenteel een optimaal lentegevoel. We zitten midden in de bladontplooiing van veel beeldbepalende boomsoorten zoals de beuk, zomereik, linde en populier. De witte paardenkastanje ontplooide al begin april de bladeren. De eerst paardenkastanjes in bloei worden inmiddels gezien. Ook wilde lijsterbes, meidoorn, paarse en witte sering en kruipende boterbloem komen op steeds meer plaatsen voor het eerst in bloei. Veel fruitbomen zoals de appels staan al in volle bloei of zijn alweer over hun bloeihoogtepunt heen zoals de kersen en de peren.

‘Trage’ ontwikkeling van lente

Een van de gevolgen van een normale apriltemperatuur is dat de ontwikkeling in de natuur dan ook minder snel gaat. Met meerjarige GrowApp fotoseries is dit goed in beeld te brengen. In onderstaande reeks zien we de bloeiontwikkeling van een prachtige sierkers in Bennekom in drie verschillende jaren. De reeks links is in 2018. Na een koude februari en maart was april 2018 met een gemiddelde van 12,2 °C juist zeer zacht. De sierkers kwam pas op 9 april in bloei maar was 16 dagen later al uitgebloeid. In 2021 waren de eerste bloemen op 3 april open door een warmere start van het jaar. April was echter bijzonder koud met een gemiddelde van 6,7 °C. De laatste bloemen zaten op 7 mei nog aan de boom: een bloeiduur van 34 dagen. In 2023 begon de bloei al op 30 maart. Op de laatst genomen foto van 29 april zaten nog aardig wat bloemen aan de boom, dus ook weer een bloeitijd van zeker 30 dagen.

Fenologie als indicator voor effecten klimaatverandering

De timing van jaarlijks terugkerende verschijnselen in de natuur is veelal sterk bepaald door de temperatuur. Met het fenologische netwerk De Natuurkalender brengen we het effect van klimaatverandering op deze timing in beeld. Naast dat de timing op allerlei manieren belangrijk is voor de ecologie en samenleving (bijvoorbeeld landbouw, visserij, recreatie, natuurbeheer) is het verschuiven van de seizoenen voor ons ook een indicator voor de complexe en grootschalige effecten van klimaatverandering. Hoe dat zit leg ik uit in de podcast Vroege lente, begin van de ondergang? van de Universiteit van Nederland die op 1 maart, aan het begin van de meteorologische lente, online kwam.  

Tekst: Arnold van Vliet, De Natuurkalender, Wageningen University & Research, Stichting GLOBE Nederland
Foto’s: Arnold van Vliet (leadfoto: appelbloesem), GrowApp.today