'Turning the Tide' voor mangrove en koraal op Aruba

Volgens het Living Planet Report 2022 van het Wereld Natuur Fonds is het verlies aan biodiversiteit in de Caribisch/Latijns-Amerikaanse regio groter dan welke regio ter wereld dan ook. De afname in de populatiegrootte van wilde dieren tussen 1970 en 2018 was hier gemiddeld maar liefst 94 procent. Een boodschap van vergelijkbare strekking valt te lezen in de Nederlandse nationale rapportage van het Biodiversiteitsverdrag (pdf: 10,0 MB) uit 2019. Hierin concludeert Nederland dat de staat van de Caribische natuur binnen ons Koninkrijk onvoldoende is en dat de achteruitgang, behoudens enkele lichtpuntjes, nog niet is gestopt.

Omdat de economie van onze Caribische eilanden grotendeels afhankelijk is van een gezonde en rijke natuur, gaat het biodiversiteitsverlies ook ten koste van economische sectoren, zoals het toerisme en de visserij. Een studie uit 2018 naar de waarde van de Arubaanse natuur (pdf: 12,2 MB) concludeerde bijvoorbeeld dat de degradatie van het mariene milieu weleens zou kunnen leiden tot een halvering van de welvaart. Voor mens en natuur is het dan ook cruciaal om deze achteruitgang te stoppen en het tij te keren van biodiversiteitsverlies naar biodiversiteitsherstel.

Hoe kunnen we het tij keren?

De laatste decennia is er veel natuur verloren gegaan. Herstel vraagt niet alleen om een eilandbrede aanpak, verankerd in bredere internationale samenwerking, maar vooral ook om een breed draagvlak. Met dat laatste lijkt het de goede kant op te gaan. In Aruba is men zich inmiddels breed bewust van de ernst van niet-duurzame ontwikkeling en het verlies van ecosysteemdiensten, getuige de beleidsdocumenten zoals de SDG-routekaart (pdf: 3.0 MB), de Beleidsnota Natuur en Milieu 2018-2021 (pdf: 15,7 MB), het Economisch Beleid 2019-2022 en het Nationaal Strategisch Plan 2020-2022 (pdf: 5,8 MB).

Behalve mooie woorden heeft dit bewustzijn ook geleid tot daden, zoals de oprichting in 2018 van het mariene natuurgebied ‘Parke Marino Aruba’ in delen van het kustgebied. Daarnaast heeft minister Ursell Arends, verantwoordelijk voor natuur, in juni 2022 bij de United Nations Oceans Conference namens Aruba de toezegging gedaan om te komen tot een marien park rondom het gehele eiland en is er tevens een proces gaande om het overgrote deel van het kustgebied aan te wijzen als beschermd wetland onder het Verdrag van Ramsar. Niet zonder reden, want het eiland kent nog steeds een rijke biodiversiteit met onder andere mangrovebossen, zeegrasvelden, koraalriffen, legstranden voor vier soorten zeeschildpadden, broedeilanden voor tien sternsoorten en ondiepe lagunes waar geregeld zes verschillende soorten dolfijnen kunnen worden waargenomen.

Bescherming op papier is een goede eerste stap, maar uiteindelijk komt het aan op actie in het veld. Voor het Parke Marino Aruba legt beheerder Fundacion Parke Nacional Aruba (FPNA) momenteel de laatste hand aan het beheerplan. Een plan dat in samenspraak met meer dan zestig verschillende Arubaanse belanghebbende entiteiten is opgesteld. De noodzakelijke herstel- en beheeractiviteiten vragen echter om een substantiële investering. Omdat de eigen middelen daarvoor ontoereikend zijn wordt gezocht naar externe fondsen.

De reeds jarenlange samenwerking met Wageningen Universiteit & Research bood hierin uitkomst. In partnerschap met de University of Aruba en NGO ScubbleBubbles is het Turning the Tide-project van ruim 700.000 euro ontwikkeld. Dit is gefinancierd via het RESEMBID-programma van de EU, voor Europese overzeese gebieden in de Caraïben. De recentelijke gunning van dit project heeft op Aruba tot veel enthousiaste reacties en media-aandacht geleid.

Wat houdt het project in?

Kern van het project betreft het herstel van mangrovebossen en koraalriffen. Dit herstel zal worden gemonitord door studenten van de Universiteiten van Aruba en Wageningen. Voor bewustwordingsdoeleinden en vanwege het belang voor andere Caribische eilanden, vormt communicatie van de bereikte resultaten een belangrijk onderdeel van het project.

Herstel van mangrovebossen: Door niet-duurzaam landgebruik treedt veel erosie op. Vooral bij hevige regenbuien spoelen tonnen sediment letterlijk van het eiland af of bezinken deze in de mangrovebossen. Door de verlanding sterven deze uiteindelijk af. De vele mariene soorten zoals vissen en kreeftachtigen, die tussen de wortels van de mangrovebomen veilig konden opgroeien, verliezen daarmee hun leefgebied. Door sedimentatie gaat de cruciale kraamkamerfunctie van het mangrovebos dus verloren. Dit is zowel funest voor het ecologisch evenwicht tussen het mangrovebos en de nabijgelegen koraalriffen (en zeegrasvelden), als voor het duiktoerisme, de visserij en veel vogelsoorten die afhankelijk zijn van mangrovebossen.

Hoosbuien wateren af via droge rivierbeddingen, de zogenaamde 'roois'. Deze worden op verschillende locaties doorsneden door een kustweg. Onbedoeld fungeert de weg daarmee als een soort zandvang, waarachter veel sediment bezinkt en zich ophoopt. Binnen ‘Turning the Tide’ wordt een groot deel van dit opgehoopte sediment weer afgegraven, waardoor de functie als zandvang geoptimaliseerd wordt. Daardoor zal er veel minder sediment afwateren naar de mangrovebossen, koraalriffen en ook de zeegrasvelden voor de kust.

In de reeds dichtgeslibde mangrovebossen worden binnen ‘Turning the Tide‘ kanalen gegraven gebaseerd op de methode van de Mangrove Maniacs op Bonaire. Daardoor komt er weer zeewater in de mangrovebossen, met als doel om de waterkwaliteit en kraamkamerfunctie te herstellen.

Herstel van koraalriffen: Een studie naar de status van de koraalriffen in Aruba in 2019 toonde aan dat het merendeel van de riffen er niet best aan toe is. Vooral de ‘white band disease’ begin jaren tachtig en verschillende periodes van koraalverbleking hebben de riffen parten gespeeld. Toch toonde dezelfde studie aan dat er ook nog hele mooie riffen over zijn, met een redelijk intacte visgemeenschap. Het kan dus wél, maar de koraalbedekking is over het algemeen laag en er is nauwelijks sprake van herstel. Dit komt omdat de riffen in een dubbele negatieve spiraal verkeren. De afgestorven driedimensionale steenkoralen eroderen tot puin, waarna het koraalpuin de resterende levende koralen verder belast met sediment, waarna ook deze afsterven. Het verlies van de driedimensionale structuur betekent ook het verlies van schuilmogelijkheden voor de grazers van het rif zoals zee-egels en papegaaivissen, waardoor algen de overhand krijgen, het resterende koraal overwoekeren, waardoor deze eveneens afsterven.

Binnen ‘Turning the Tide’ wordt deze driedimensionale structuur hersteld door op drie locaties binnen het ‘Parke Marino Aruba’ kunstriffen aan te leggen. Het betreft hier twee typen kunstriffen die hun waarde in koraalgebieden elders ter wereld reeds bewezen hebben en die ook lokaal tegen relatief geringe kosten kunnen worden geproduceerd. Dit is belangrijk omdat de totale kustlijn tientallen kilometers lang is. Als de kunstriffen tot succes leiden is verdere opschaling nodig om een wezenlijk verschil te kunnen maken.

De kunstriffen worden vervolgens ‘beplant’ met fragmenten Elandsgeweikoraal (Acropora palmata) en Hertshoornkoraal (A. cervicornis) uit de koraalkwekerij van partner NGO ScubbleBubbles. Dit zijn genotypen die de eerdere ‘White Band Disease’ en periodes van koraalverbleking hebben overleefd en die blijkbaar sterke genen hebben. Deze twee steenkoraalsoorten zijn tevens belangrijke rifbouwers in het ondiepe rif in de Caraïben. Ze zullen de kunstriffen spoedig kunnen overgroeien en daarmee de vestiging van andere koraalsoorten stimuleren. De recentelijk uitgebroken Stony Coral Tissue Loss Disease (SCTLD) lijkt op deze twee rifbouwers gelukkig geen vat te hebben.

Monitoring en wetenschappelijk onderzoek: ‘Turning the Tide’ krijgt in Aruba veel optimistische en enthousiaste reacties. De animo onder studenten van Wageningen Universiteit, maar vooral ook van de University of Aruba om deel te nemen aan het project is groot. Onder leiding van koraal- en mangrove-experts gaan zij de ontwikkeling van het beoogde herstel de komende jaren onderzoeken. 

Bewustwording: ‘Turning the Tide’ heeft ook tot doel om het besef onder de Arubaanse bevolking te vergroten dat de economie sterk gebaat is bij een gezonde en veerkrachtige natuur. Dit gebeurt niet alleen door te ‘zenden’ maar vooral ook door lokale studenten, duikers, ondernemers en vrijwilligers te laten participeren in het project. Resultaten en voorgenomen acties zullen tussentijds worden gedeeld en besproken tijdens bijeenkomsten voor belangengroepen. Lokale media worden op de hoogte gehouden van ontwikkelingen en van het gehele project zal een documentaire worden gemaakt om onder andere te kunnen tonen op scholen en in het bezoekerscentrum van FPNA.

Hoe verder na het project?

‘Turning the Tide’ duurt slechts 15 maanden. Een véél te korte periode om wezenlijk natuurherstel te kunnen realiseren. Die tijd zullen we dan ook gebruiken om de organisatie van de herstelwerkzaamheden in de vingers te krijgen, het partnerschap tussen de Arubaanse en de Nederlandse partners te verstevigen en een financierings- en onderzoeksplan te ontwikkelen voor de komende 5 jaar. We houden u de komende jaren graag regelmatig met goed nieuws op de hoogte!

Meer informatie

• René Henkens, Wageningen Environmental Research.

Tekst: Wageningen Universiteit & Research (WUR), Fundacion Parke Nacional Aruba (FPNA), University of Aruba en ScubbleBubbles
Foto's: Armando Goedgedrag; Fundacion Parke Nacional Aruba (FPNA)