Eeuwenoude Akkergeelsterren beter beschermen

Akkergeelster (Gagea villosa) is een zeldzaam bolgewas dat in Nederland geen zaden produceert. Vermeerdering geschiedt door de broedbolletjes die bij de bolletjes (en soms in de bladoksels) gevormd worden. In ons land is ze in het rivierengebied – en dan met name langs de IJssel – en op enkele plaatsen in Zuid-Limburg (pdf; 916 KB) te vinden. Daar, langs de rivieren groeit ze op de hogere delen: die hoge groeiplekken liggen tegenwoordig vrijwel allemaal binnendijks. We kunnen er van uitgaan dat de bolletjes in een ver verleden – voordat de rivieren werden bedijkt – door het rivierwater zijn aangevoerd. 

Van nature groeit Akkergeelster op plaatsen waar geen strooiselophoping plaatsvindt. Het is een plant die daarom in het vlakke Nederland sterk afhankelijk is van menselijke activiteiten. Vanwege haar geringe afmetingen is ze erg kwetsbaar: zonder schoffelen, maaien en bladharken zouden de meeste populaties in korte tijd verdwenen zijn. Onder meer natuurlijke omstandigheden profiteert de soort van door vee opengetrapte plekken of (in ieder geval in Zuid-Limburg) van dassenactiviteit.

Op begraafplaatsen is de oorzaak van verdwijnen vaak herinrichting: het aanbrengen van worteldoek en opbrengen van dikke lagen grind, de aanplant van struiken en natuurlijk het veelvuldige herbicidengebruik. Op landgoederen worden oude aftakelende bomen vervangen: de daarop volgende verruiging is meestal funest voor Akkergeelster. Afgelopen decennia zijn zo meerdere populaties verloren gegaan, die naar alle waarschijnlijkheid soms al honderden jaren oud waren. Hetzelfde geldt helaas ook voor de andere geelsterren in Nederland.  

De laatste Akkergeelsterren van Babberich

Bij het kapucijnenklooster in Babberich zijn twee populaties Akkergeelster bekend; een bij de boomvoet van een oude lindeboom en de andere op de begraafplaats. Op oude kaarten zien we dat op de plek van het klooster ooit akkerland was. Het klooster is in 1885 gebouwd, omstreeks die tijd zal ook de linde zijn geplant. Het is aannemelijk dat de Akkergeelsterren hier dankzij deze lindeboom hebben overleefd. In de jaren 50 kwam er aan de noordkant van de kloostertuin in de akker een begraafplaats. Ook hier groeiden geelsterren: Weide- en Akkergeelster. De Weidegeelster (Gagea pratensis) is inmiddels van de begraafplaats verdwenen en Akkergeelster is sterk achteruitgegaan.

De kloostertuin veranderde in 1999 in een woonwijk met de fraaie naam ’s-Herenhof. Naast de lindeboom kwam een parkeerplaats en om de boomvoet werd een perk gemaakt.

Het perk werd door buurtbewoners onderhouden en de Akkergeelsterren werden gekoesterd. Florist en geelsterrenexpert Benno te Linde volgt de Achterhoekse geelsterren al decennia op de voet:  “Ik ga ieder jaar even kijken bij ‘mijn’ Akkergeelsterren. Aan die traditie is abrupt een eind gekomen. Op 2 maart van dit jaar bleek het perk omgevormd tot een onderhoudsvriendelijke woestijn: het perk was opgevuld met steenslag. Het is natuurlijk een enorm verlies dat dergelijke eeuwenoude planten verdwijnen. De laatste getuigen van een platteland dat inmiddels niet meer bestaat.”  

Wat kan jij doen om Akkergeelster te beschermen?

Dit tragische verhaal uit Babberich staat helaas niet voor zich. FLORON ontvangt ieder jaar berichten van vrijwilligers en omwonenden dat 'hun' (Akker)geelsterren zijn verdwenen als gevolg van knullig beheer of een ondoordachte inrichtingsmaatregel. Gelukkig kunnen zowel vrijwilligers en omwonenden als gemeenten en beheerders meerdere dingen doen om deze (vaak) eeuwenoude gele parels te behouden.

1. Voer waarnemingen van (Akker)geelsterren in op de VERA-app of Waarneming.nl

Jouw waarneming komt terecht in de Nationale Databank Flora en Fauna (NDFF). Hierdoor weten beheerders, overheden en onderzoekers dat er een populatie Akkergeelsterren in hun gebied groeit en kunnen zij hier rekening mee houden.

2. Neem contact op met de gemeente of beheerder

De NDFF worden echter niet door iedereen zo goed benut als mogelijk is voor het beschermen van zeldzame en beschermde plantensoorten. Bel en mail daarom de gemeente of beheerder. Misschien heb je een contactpersoon en anders kan je via het algemene emailadres of telefoonnummer de verantwoordelijke groenbeheerder op de hoogte brengen van de bijzondere vondst. Misschien kun je zelfs advies geven over hoe de groeiplaats van Akkergeelster het beste beheerd kan worden. Wie weet leert hij of zij nog iets nieuws!

Naast het melden van de waarneming, kan je de gemeente of beheerder ook attenderen op de zorgplicht die zij hebben vanuit de Wet Natuurbescherming. Dat betekent dat zij voldoende zorg in acht moeten nemen voor de flora en fauna en hun leefgebieden. Want hoewel Akkergeelster op dit moment geen wettelijk beschermde soort is, is het zinvol om te blijven hameren op de zorgplicht.

3. Spreek de aannemer aan als het mis gaat!

Zie je het in het veld evengoed mis gaan? Spreek dan direct de aannemer aan en neem contact op met de verantwoordelijke gemeente of beheerder! Leg uit dat er Akkergeelsterren staan en hoe die groeiplaats het best beheerd kan worden. Vaak is het geen onwil, maar weten mensen oprecht niet dat er bijzondere planten staan of is er in de communicatie naar de aannemer iets niet goed gegaan. Belangrijk is dat de werkzaamheden per direct gestaakt of aangepast worden ten behoeve van het behoud van de Akkergeelster.

4. Adopteer een populatie

Binnen steeds meer gemeenten is het mogelijk om bermen of boomspiegels te adopteren en zelf op te knappen en te beheren. Pak je kans! Adopteer samen met jouw buren of natuurwerkgroep de groeiplaats van Akkergeelsterren en voer zelf het beheer uit. Eventueel kan je zelfs een informatiebord plaatsen waardoor nog meer mensen zich bewust zijn van de Akkergeelsterren in hun eigen buurt en waarom bescherming en koestering van deze planten zo belangrijk is. Gereedschap kan je vaak lenen bij de gemeente of het Landschapsbeheer. Voor het maken en plaatsen van een informatiebord zijn subsidies mogelijk bij gemeenten en het FLORON-fonds.

Akkergeelsterren zijn de moeite van het beschermen waard!

Zoals je ziet is er veel dat jij kunt doen om Akkergeelsterren te beschermen. Realiseer je dat het verdwijnen van deze gele parels vaak het gevolg is van onkunde en niet van onwil. Des te belangrijker is het dat we gemeenten en beheerders blijven attenderen met waarnemingen en advies over beheer van groeiplaatsen!

Tekst: Leonie Tijsma & Baudewijn Odé, FLORON en Benno te Linde, Berglinde
Foto's: Baudewijn Odé (leadfoto: Akkergeelster); Benno te Linde