Week van de zwarte els
SoortenNL
Zwarte els vindt je vrijwel overal in Nederland op alle grondsoorten, vooral daar waar het vochtiger is zoals langs slootkanten, in moerassen en vochtige bossen. Ook weet Zwarte els regelmatig sluisdeuren en kademuren te koloniseren.
Naaktbloeier
In deze tijd van het jaar herken je Zwarte els het best aan de katjes en elzenproppen. De geelbruine mannelijke bloemen zitten bij elkaar in tot twaalf centimeter lange katjes. Na de bloeitijd vallen deze katjes af. De vrouwelijke katjes zijn ovaal en groen tot bruin van kleur. De schutbladen van de vrouwelijke bloemen groeien uit en verhouten tot de kenmerkende zwarte elzenproppen. Deze blijven tot wel anderhalf jaar aan de boom hangen en zijn beeldbepalend voor Zwarte els: je herkent de boom al van verre in de winter. De zaden zitten tussen de schubjes van de proppen en vallen niet ver van de boom. Wel kunnen ze grote afstanden over water afleggen dankzij hun drijvend vermogen. Zwarte els is een echte naaktbloeier. Dat betekent dat de bladen zich pas na de bloeitijd ontwikkelen. Er zijn niet veel plantensoorten in Nederland die naakt bloeien, maar het zijn wel allemaal soorten die vroeg in het voorjaar (of zelfs in de winter al) hun bloeitijd hebben. De bladeren groeien binnenkort uit de paarse, kleverige knoppen die je nu al goed kunt herkennen.
Knotbomen
Als boom kan Zwarte els uitgroeien tot een zwaargewicht van 24 meter hoog. Met name in polderend Nederland worden Zwarte elzen langs waterkanten regelmatig geknot. Dat betekent dat alle takken eraf worden gezaagd zodat er alleen een boomstam overblijft. Geen nood! In korte tijd lopen de stompen weer uit. Het afgezaagde hout wordt trouwens gebruikt als brandhout, maar ook voor meubels, kunstwerken en dagelijkse gebruiksvoorwerken.
Rijk aan leven
Ook veel planten en dieren vinden een dankbaar thuis in Zwarte els. Meerdere epifytische (moeilijk woord voor boombewonende) mossensoorten groeien op – met name – oudere elzenstobben. Plantensoorten zoals Gewoon speenkruid, Paarse dovenetel en Grote brandnetel groeien eerder als 'gelegenheidsepifyt' op Zwarte els. Dat wil zeggen dat ze niet specifiek graag op Zwarte elzen groeien, maar als hun zaden er toevallig terecht komen en kiemen is dat geen probleem. Elzenbossen staan bekend om hun paddestoelenrijkdom. Verschillende soorten vogels nesten in elzenstobben, variërend van ganzen en eenden tot kleinere zangvogels. ’s Winters worden opvallend veel overwinterende Sijzen waargenomen in Zwarte elzen. Zij eten de zaden uit de elzenproppen. Een andere opvallende verschijning rondom Zwarte els is het Elzenhaantje, een één centimeter groot metallic blauw kevertje. Zowel de volwassen kevers als de larven vreten aan de bladeren. De Elzenhaantjes wachten nu nog op warmere tijden, maar misschien spot je ze later in het voorjaar.
Stikstofzuigers
Ook bijzonder is het samenleven van Zwarte els met ondergrondse bacteriën. Deze kunnen leven in speciale wortelknolletjes, waar de bacteriën door de boom gevoed worden met suikers en daarvoor in de plaats stikstofgas uit de lucht vastleggen als ammonium (en vervolgens nitraat), hetgeen tot voeding van de boom kan dienen. Zo zie je maar dat een alledaagse plantensoort als Zwarte els veel bijzonderder is dan je misschien denkt!
| Iedere week staat een plant, dier of schimmel centraal in De week van de… Het is een initiatief van SoortenNL, hét kennisnetwerk voor wilde planten en dieren van Nederland. Een netwerk van organisaties die toegepast onderzoek doen en natuurgegevens verzamelen met hulp van duizenden vrijwilligers voor de bescherming van soorten en hun leefgebieden. Met die gegevens ontwikkelen we kennis over de staat van de natuur en verbeteren we beheer, beleid en betrokkenheid. |
Tekst: Leonie Tijsma & Baudewijn Odé, FLORON en SoortenNL
Foto's: Adrie van Heerden, Piet Bremer en Stef van Walsum