Invasie niet-inheemse reptielsoorten zet door op de Kleine Antillen

De underwoods brilteju (Gymnophthalmus underwoodi) komt oorspronkelijk voor in Zuid-Amerika en op de zuidelijkste eilanden van de Kleine Antillen. Echter zijn er de laatste jaren meerdere populaties gevestigd in meer noordelijk gelegen gebieden. Zo werd de soort in 2021 op Saba beschreven, en eerder al ook voor Sint Maarten en Florida. De huidige opmars van niet-inheemse populaties is gelinkt aan het transport van goederen via zee. Op Sint Eustatius wordt underwoods brilteju sinds 2020 over het hele eiland waargenomen. Bijzonder aan deze kleine hagedissensoort is dat alle individuen vrouwtjes zijn en er geen mannetjes nodig zijn voor de voortplanting (parthenogenese). Mede hierdoor is het dier goed in staat zich snel te vermenigvuldigen nadat het in nieuwe gebieden binnenkomt.

Sommige mensen zullen de tjitjak (Hemidactylus frenatus) kennen als huisdier van terrariumfanaten. Echter, deze gekko komt ook veelvuldig voor in het wild. Het oorspronkelijke verspreidingsgebied ligt in Zuidoost-Azië, maar inmiddels is dit uitgebreid naar Australië en Noord- en Zuid-Amerika, en tevens Sint Maarten. Nu is de soort dus ook vastgesteld voor Sint Eustatius, waar ook een andere Hemidactylus-soort voorkomt, namelijk de huisgekko (Hemidactylus mabouia). Ook deze gekko is niet inheems op het eiland, met een oorspronkelijk verspreidingsgebied in het Sub-Saharagebied van Afrika. De huisgekko komt echter al een langere tijd voor op het eiland. Eerder is aangetoond dat de tjitjak competitiever is dan de huisgekko. Het ligt daarom in de lijn der verwachting dat de huisgekko hierdoor uiteindelijk van Sint Eustatius verdwijnt. Na de paring kan een vrouwelijke tjitjak het sperma tot wel 36 weken bij zich dragen om succesvolle bevruchting van eitjes te garanderen. Deze eigenschap speelt wellicht een belangrijke rol bij het vestigen van de soort op een nieuw eiland.

Toename niet-inheemse diersoorten in de regio

De afgelopen jaren neemt het aantal populaties van niet-inheemse reptielsoorten op Sint Eustatius en Saba opvallend toe. Zo werd recent op Saba ook de gewone wormslang (Indotyphlops braminus) gevonden, een niet-inheemse wormslangensoort die al eerder op Sint Eustatius was gevonden. Ook worden er regelmatig groene leguanen (Iguana iguana) gevonden op de eilanden, die als verstekeling mee komen op vrachtschepen.

Opvallend is dat de meeste geïntroduceerde soorten eerst op Sint Maarten gemeld worden, en enkele jaren daarna op de kleine eilanden daar omheen. Saba en Sint Eustatius worden veelal vanuit Sint Maarten en Florida met goederen bevoorraad, waarmee deze havens van oorsprong een belangrijke negatieve rol hebben bij de verspreiding van niet-inheemse dieren in de regio. Het is dus zeer urgent dat er meer aandacht komt voor werkmethodes en protocollen omtrent bioveiligheid voor alle havens.

Er is weinig bekend over de invloed van beide nieuwe soorten op de ecologie van Sint Eustatius. Wel is bekend dat introductie van niet-inheemse organismen wereldwijd een van de belangrijkste factoren is in de achteruitgang van de biodiversiteit. Geïntroduceerde planten en dieren kunnen bijvoorbeeld de oorspronkelijke organismen wegconcurreren, genetisch vervuilen of ziektes en plagen meebrengen.

Leguanen

Zowel Sint Eustatius als Saba huisvesten unieke en kritisch bedreigde leguanenpopulaties. Naast een ernstig verlies van (de kwaliteit van) woongebied is de introductie van de niet-inheemse groene leguaan zelfs de grootste bedreiging voor deze oorspronkelijk voorkomende leguanen. Problematisch is dan vooral ook de aanwezigheid van een grote niet-inheemse leguanenpopulatie op Sint Maarten, dat meestal de bron is geworden van niet-inheemse dieren die naar Saba en Sint Eustatius meeliften. Wanneer deze meegelifte groene leguanen zich weten voort te planten op Saba en Sint Eustatius, kan dit het einde betekenen voor de unieke leguanen daar. Het is dus van groot belang dat de bioveiligheid in de havens binnen het Caribische deel van het Nederlandse Koninkrijk wordt aangescherpt, om de unieke flora en fauna van de eilanden onderling beter te beschermen.

Meer informatie

• De vestiging van beide nieuwe soorten op Sint Eustatius is beschreven in een artikel (pdf; 6,0 MB) in het wetenschappelijke tijdschrift Caribbean Herpetology.

Tekst: Matthijs van den Burg, Julian Thibaudier en Dolfi Debrot, Wageningen Marine Research
Foto's: Gerard van Buurt (leadfoto: tjitjak (Hemidactylus frenatus)); Matthijs van den Burg