Luisteren naar de stilte kan bij uitstek in de natuur

“Als je heel aandachtig gaat luisteren, kijken of ruiken, dan zijn je zintuigen een soort teugel voor je onrustige geest. Je ervaart dan stilte en rust in jezelf, ondanks dat je ook vogels hoort of loeiende koeien”, aldus Petra.

Niet iedereen kan over zichzelf zeggen, dat ‘ie stilte-ambassadeur is. Maar Petra en Carin wel. Ze zijn nauw verbonden aan de Dag van de Stilte. Een inspirerende dag op de laatste zondag van oktober, wanneer de wintertijd ingaat. Dan staat de stilte in de schijnwerpers. Bijvoorbeeld met interessante lezingen over het belang ervan. Petra licht toe: ”Ik ben al heel lang betrokken bij stilteprojecten. Al meer dan twintig jaar vraag ik aandacht voor stiltebeleving op allerlei manieren.”

Bij Carin begon het met liefde voor de natuur: ”Ik organiseerde beleeftochten via het IVN. Daar deelden we vooral kennis over de natuur, dit plantje heet zus en dat plantje heet zo. Dat is waardevol. Maar ik kwam er via Stichting Natuurwijs en Spirit of Nature achter dat het zinvoller is om de natuur in te gaan terwijl je heel aandachtig al je zintuigen gebruikt. Dan ervaar je dat je deel uitmaakt van de natuur, keer je naar binnen en vind je de stilte in jezelf.”

Wat maakt stiltebeleving zo de moeite waard? De stilte-ambassadeurs leggen uit dat het goed is voor onze fysieke en psychische gezondheid. Lawaai is ongezond: voor mensen en dieren. We raken erdoor van slag en krijgen last van stress.

Beleving van stilte

Als je stilte wilt ervaren, dan kun je misschien wel het beste naar een stille plek in de natuur gaan. Bijvoorbeeld naar een stiltegebied. Want, zegt Carin, dat is een plek waar je de druk van het dagelijks leven even achter je kunt laten. Herademen, daar gaat het om. Toch zijn veel mensen er niet echt bekend mee. Ze wonen soms zelfs in zo’n gebied, zonder dat ze het weten. Het zijn beschermde gebieden, vaak natuurgebieden ook, waar de stilte actief wordt bewaakt en je vooral natuurlijke geluiden hoort. Denk aan het ritselen van boomblaadjes in de wind, ruisende rietstengels, tjirpende krekels of tsjilpende vogels. Carin: ”Stiltegebieden zijn plekken waar je uitgenodigd wordt om naar binnen te keren en de rust in jezelf te ervaren.” Op dit moment, eind 2022, valt ongeveer 600.000 hectare van Nederland onder aangewezen stiltegebied.   

Stiltegebied herkennen

Waar het gebied begint, kun je zien aan een blauw bord met daarop 'Stiltegebied'. Zo weet je in één oogopslag dat je zo’n bijzondere plek betreedt. En geen zorgen: je hond kan aangelijnd mee en je mag dat gezellige gesprek met je wandelmaatje gewoon voortzetten. Wat niet mag in deze bijzondere gebieden? Harde muziek draaien, vuurwerk afsteken of met motorische voertuigen van de weg afgaan (het zogenaamde offroad-rijden). Een stiltegebied onderscheidt zich van een rustgebied: die laatste zijn echt alleen voor de dieren bedoeld, en daar mag je dus als mens niet komen. 

Natuurlijke geluiden

In een stiltegebied mogen alleen geluiden zijn die daar horen: van de bomen, planten en dieren die er leven. En van de bedrijvigheid die er thuishoort. Het geluid van een optrekkende trekker kan erbij horen bijvoorbeeld, of van een zaag die nodig is om de natuur te onderhouden. Echt stil is het er sowieso nooit helemaal. Petra legt uit: “Iedereen beleeft stilte anders, maar het betekent niet dat er helemaal géén geluid is. Dit geldt ook voor een stiltegebied. Er is altijd geluid. De stilte is niet doods. Je zou het kunnen omschrijven als een soort levende stilte. Want complete afwezigheid van geluid vinden mensen vooral ongemakkelijk.” Carin bevestigt: ”Natuurlijke geluiden geven ons juist een ontspannen gevoel, bijvoorbeeld geluid van stromend water of overvliegende vogels.”

Stiltegebieden bij jou in de buurt

Sinds 1988 zijn er stiltegebieden in ons land. De provincies bepalen waar ze liggen. Ruim de helft ligt in de Zeeuwse wateren en het Waddengebied. Op de Atlas Leefomgeving kun je alle stiltegebieden in Nederland op de kaart zien. Hoe stil is het in de stiltegebieden? Dat zie je als je op de Atlas Leefomgeving de kaart Stiltegebieden combineert met de kaart Geluid in Nederland. De kaart laat duidelijk zien dat geluid en stilte soms op gespannen voet staan. Zo zijn er ook een aantal stiltegebieden pal naast een (snel)weg en redelijk dicht bij Schiphol. Petra: “Stiltegebieden zijn toegankelijk voor mensen, ze kunnen er tot rust komen. Daarom liggen ze vaak dicht bij een stad. Mensen kunnen zo makkelijk even ontsnappen aan de drukte en alle prikkels. Dat is echt belangrijk voor de volksgezondheid.” 

Niet meer dan veertig decibel

In een aantal stiltegebieden kun je dus nog steeds het geluid van agrarische activiteit of een (snel)weg horen. Omdat die geluiden dan bij het gebied horen, of in de buurt van het gebied worden geproduceerd. Maar het geluid zou er eigenlijk niet boven veertig decibel uit moeten komen. En dat is een uitdaging in ons drukbevolkte land. Veertig decibel is namelijk te vergelijken met zingende vogels bij zonsopkomst of het fluisteren van kinderen in een klaslokaal. Petra: “Het gaat bij geluid- en stiltebeleving eigenlijk ook niet om de decibellen maar om de ervaring. Mensen ervaren vooral mechanische geluiden als storend. En plotselinge harde geluiden, zoals een vliegtuig dat overvliegt.”  

Carin voegt daaraan toe: ”Het geluid van ruisende bomen, bijvoorbeeld van zwiepende populieren in de wind, is ongeveer zeventig decibel. Dus er is dan wel veel geluid, alleen ervaren mensen dit niet als hinderlijk.” En wist je dat een loeiende koe al snel vijftig decibel aan geluid produceert? Ook geven de stilte-ambassadeurs als voorbeeld het geluid van golven die breken op het strand; die maken meer geluid dan een brommertje dat voorbij scheurt. Natuurlijke geluiden worden positiever ervaren dan mechanische, ook al klinken ze soms hard.  

Behoefte aan stilte

Mensen hebben behoefte aan stilte. Bij weinig geluid of geen ongewenste geluiden kunnen mensen herstellen van stress, zo stelt de Gezondheidsraad in een rapport. Dit geldt ook voor een groene omgeving. Petra beaamt dit door te vertellen over een spirituele ervaring. Die maakte ze mee door vooral in stilte de natuur te observeren: “Ik zat laatst onder een hele grote, mooie beukenboom. Ik zag de zon spelen door al die goudgele blaadjes. Ik werd me ervan bewust dat daar zo’n enorme variatie inzit, terwijl ze allemaal gevoed worden door dezelfde stam. Zo bijzonder. Ik voelde me weer helemaal opgeladen.”

Ook dieren willen rust

Stilte, het bewust beleven van de natuur en haar geluiden is niet alleen essentieel voor mensen, ook voor dieren. Die luisteren om te bepalen of er gevaar dreigt. Roofdieren hebben de stilte nodig om te jagen. Hoe minder omgevingsgeluid, hoe meer kans op een succesvolle vangst. Ook vinden veel dieren het fijn om in alle rust een gezinnetje te stichten. Reeën en herten voelen zich veilig in de stilte, aldus Carin. 

In de provincie Limburg heeft de campagne 'Je maakt soms meer geluid dan je denkt' bewustwording gecreëerd rondom stiltegebieden. Ook voor de dieren. In dit filmpje benoemt Robin Peeters, coördinator Natuurbeheer Natuurmomenten, de raaf en de zwarte ooievaar als voorbeelden van dieren die profiteren van de rust. De zwarte ooievaar, een beschermde diersoort, heeft zelfs een broedpoging gedaan in Limburg, zegt Peeters. Dat is bijzonder, er zijn geen echte broedgevallen bekend in Nederland.

Zoek ook de stilte op

Geïnspireerd geraakt door de stilte-ambassadeurs? En kun jij nou ook wel wat stilte gebruiken? In 2020 vond de verkiezing van het stilste plekje in Nederland plaats. Aanleiding was het vijftigjarig bestaan van de Nationale Stichting Geluidshinder (NSG). Het was een spannende race tussen drie gebieden, die werden beoordeeld op geluidsfragmenten. De Asbroekheide in de provincie Limburg en Haaksbergerveen in Overijssel deden mee, maar uiteindelijk werd de verkiezing gewonnen door het Dwingelderveld in Drenthe. Vanwege de overwinning werd er een speciaal bankje geplaatst. Niet in de gelegenheid om af te reizen naar Drenthe? Ook in de stad kun je de stilte ervaren.

Stiltegebieden onder druk

Stilte staat op gespannen voet met geluid in ons bedrijvige land. Sinds 2005 is hierdoor het laatste stiltegebied in Overijssel, het Springendal, geen officieel stiltegebied meer. Petra legt uit hoe het in Noord-Holland gelukkig goed kwam: “De gedeputeerde in Noord-Holland riep in drie stiltegebieden de belanghebbenden, waaronder bewoners, natuurorganisaties en de bootjesverhuurder bij elkaar. Uiteindelijk leidden de inspanningen van de overheid ertoe dat het in sommige gebieden weer stiller werd. Hierdoor zijn bijvoorbeeld de Wijde blik bij Kortenhoef en de Bovenkerkerpolder bij Amstelveen nog steeds stiltegebied.” 

Om de stilte te bewaken, zijn er wel een aantal dingen die aandacht nodig hebben, aldus de stilte-ambassadeurs. Zo noemen ze duidelijke regels over waar en wanneer je met een gemotoriseerd voertuig in een gebied mag zijn. En de handhaving van die regels. Dat blijkt heel lastig te zijn. Petra: “Soms zijn er veel motorrijders tegelijkertijd op landweggetjes. Vaak zijn die zich niet bewust van hoeveel overlast ze daarmee veroorzaken.” Als mensen zich meer realiseren wat het belang van stilte is voor mens en dier, gaan ze zich anders gedragen. Meer aansprekende voorlichting daarover is wenselijk, aldus de stilte-ambassadeurs. Ook zouden veel meer mensen enthousiast gemaakt moeten worden voor het belang van de stilte in de natuur. Bijvoorbeeld door deel te nemen aan een stilte-activiteit zoals een stiltewandeling of (kunst)workshop in de natuur op de Dag van de Stilte.

Al met al zijn Carin en Petra gelukkig hoopvol over stilte in ons land. Petra: “Hoe bekender de stiltegebieden worden, hoe meer mensen er gebruik van gaan maken. Dat is ongelofelijk belangrijk, want als je de natuur écht ervaart, écht beleeft, dan ga je sneller voor de natuur zorgen.” In feite kun je de stilte in jezelf overal beleven, zeggen Carin en Petra. Stiltegebieden zijn hierbij wel een grote hulp. Je kunt er echt naar de natuur luisteren en naar wat de natuur nodig heeft, volgens de stilte-ambassadeurs. Carin: “Of ga maar eens intensief kijken naar twee mussen die op een pindanetje zitten, hoe gaan die met elkaar om? Of naar twee vlinders die voor je uit fladderen. We oordelen vaak te snel. Als we meer gaan kijken en luisteren naar de natuur, gaan we ook beter luisteren naar elkaar.”

Meer informatie

• Benieuwd naar de Dag van de Stilte in 2023? Kijk op Dag van de Stilte.
• De organisatie van De Dag van de Stilte zoekt nieuwe provinciecoördinatoren. Interesse? Kijk voor meer informatie op de website van de Dag van de Stilte.
• Meer lezen over stiltegebieden? Bekijk de pagina Stiltegebieden en stadsgeluid op Atlas Leefomgeving.
• Hoe zorg je voor meer stilte in de stad? Hoor het van een stadsmaker? | Atlas Leefomgeving.
• Theoloog Paul van Geest pleit in een interview met de Volkskrant voor meer stilte.
• Stiltecampagne Zuid-Limburg: Je maakt soms meer geluid dan je denkt.
• De behoefte aan stilte lijkt toe te nemen, maar is dat gezond? | Gezondheid | NU.nl.
• Lees blog Stilte buiten het stiltegebied van Wiel Beijer | Visit Zuid-Limburg.

Tekst: Eline Wester, Atlas Leefomgeving
Beeld: Foto Fitis-Sytske Dijksen, Saxifraga (leadfoto: Hoge Veluwe); beeldbank Atlas Leefomgeving; Pixabay; Rob Poelenjee; foto-archief Eline Wester
Kaarten: Atlas Leefomgeving