Natuur op de stoep: fraaie vrouwenmantel

Dauwdruppeltjes verzamelen zich op het blad van vrouwenmantel (Alchemilla), tot grote glanzende parels. Ze schitteren in het ochtendlicht. De dauwdruppels verzamelen zich zo mooi op het blad, omdat deze bedekt is met ontelbaar veel kleine, zachte haartjes. De mens verwondert zich al honderden jaren over deze eigenschap. Vrouwenmantel werd namelijk al beschreven in het plantenboek Herbarum vivae eicones van Brunfels uit 1531.

Alchemie

De dauwdruppels op vrouwenmantel werden gebruikt in de alchemie. Alchemisten verzamelden de druppels nog voor deze het ochtendlicht zagen. Die druppels waren het puurste en schoonste water in die tijd. Dit hadden de alchemisten bijvoorbeeld nodig om andere stoffen in goud te veranderen. Vandaar de verwijzing naar de alchemie in haar Latijnse benaming ‘Alchemilla’. Tegenwoordig maken we voor scheikunde (demi)water in fabrieken en is vrouwenmantel overbodig. Ik vind het daarom best bijzonder dat deze plant zonder grote, geurende bloemen of lekkere vruchten nog steeds veel in onze tuinen staat.

Hoe herken je deze fraaie verschijning?

De soms met dauw bedruppelde, grijsgroene bladeren van de fraaie vrouwenmantel (Alchemilla mollis) zijn rond en hebben een gekartelde rand. De rand van het blad staat schuin omhoog en golft op en neer. Het midden van het blad zit vast aan de stengel en is het diepste punt. Daar verzamelen dauw en regendruppels zich vaak. De Latijnse soortnaam van de fraaie vrouwenmantel ‘mollis’ betekent zacht. Dat slaat op de vele zachte kleine haartjes op het blad.
Tuincentra adviseren om vrouwenmantel als bodembedekker te gebruiken, maar ze kan wel een meter hoog worden. Van mei tot augustus heeft ze veel kleine, groengele bloemetjes van drie tot vijf millimeter groot, die samen een tuil vormen. Onder andere bijen bestuiven de bloemen. Na de bestuiving ontstaat uit de bloem een dopvruchtje van een paar millimeter. Die dopvruchtjes met de zaadjes erin kan je vinden van juli tot december. Waar? Bijvoorbeeld in het bos, het park of op straat. Voor fraaie vrouwenmantel hoef je nu dus niet eens naar het tuincentrum, de zaadjes liggen voor het oprapen op de stoep. Het is wel makkelijker om ze van de plant af te plukken dan om ze van de straat af te rapen. Als je twijfelt over je identificatie, gebruik dan vooral de apps PlantNet of ObsIdentify.

Straatschoonheid en zeldzaamheden

Er zijn acht soorten vrouwenmantel in Nederland. Daarvan groeit alleen de fraaie vrouwenmantel in de stad. De kale, geelgroene, spitslobbige, geplooide, fijnstelige, berg- en slanke vrouwenmantel zijn allemaal zeldzaam en sommige zijn zelfs bedreigde soorten. Die vind je alleen op een enkele plek in natuurgebieden. De fraaie vrouwenmantel komt van oorsprong uit de bergen van Tsjechië tot Turkije. Ze is in Nederland in 1898 in het wild te vinden, nadat ze in tuinen werd geplant. Veel buitenlandse stoepplantjes uit de bergen groeien graag tussen de warme stenen van onze steden en dorpen.

De fraaie vrouwenmantel is op straat voor de meeste mensen een onkruid, terwijl ze op een andere plek een prachtige tuinplant is die we in een tuincentrum kopen. De definitie van een onkruid is een ongewenste plant op de verkeerde plek. Dat zo’n prachtige tuinplant zich uit zichzelf verspreidt over de stad, zou ik het liefst omarmen. Het is gratis groen voor de gemeente en voor zijn bewoners, mens en dier. Ga eens op zoek naar de fraaie vrouwenmantel bij jou in de buurt. Als bodembedekker is het een prima schuilplaats voor egeltjes en merels die insecten tussen de blaadjes vandaan eten. Voor het Stoepplantjesonderzoek zijn nog maar vier fraaie vrouwenmantels ingevoerd. Misschien kan jij daar wel wat aan doen. Ga op zoek en voer je vondsten in voor het Stoepplantjesonderzoek. Als je haar hebt gevonden, kan je meteen het effect van haar bladeren bewonderen met wat regeldruppels of wat water uit je waterfles.

Tekst: Nienke Beets, Hortus botanicus Leiden
Foto's: Rasbak; Agnieszka Kwiecień, Nova; Prof. Dr. Otto Wilhelm Thomé