Stadsvogeladviseur in touw voor de huiszwaluw

Zorgen dat gewone vogels ook gewoon blijven. Dat is een van de belangrijkste uitgangspunten van Vogelbescherming, en van koepelorganisatie BirdLife International. Hoe voor de hand liggend dat misschien ook klinkt, het kan zomaar mis gaan. Denk alleen al aan het instorten van de populaties van ooit alomtegenwoordige vogels als veldleeuwerik of patrijs. Of meer recent, het kelderen van de stand van de merel. Sinds 2016 zijn er een derde minder merels in Nederland. Daarom is 2022 ook het Jaar van de Merel.

Weten waarom vogelaantallen soms scherp dalen is de eerste grote uitdaging. Met als volgende fase: maatregelen bedenken om daar iets tegen te doen, die te testen op effectiviteit en vervolgens bij succes breed uit te dragen. Dat is waar Vogelbescherming zich veelal mee bezig houdt. Maar alles begint met vogels tellen. Hoeveel vogels zijn er, gaat het beter of slechter met een soort? Om dat in beeld te krijgen is de beste methode: jarenlang, op dezelfde plek, op dezelfde manier, vogelterritoria in kaart brengen. In Nederland is dat veelal het werk van Sovon Vogelonderzoek Nederland, dat daarbij hulp krijgt van duizenden vrijwilligers.

Huiszwaluwen in Breda

In Breda is de vrijwillig Stadsvogeladviseur van Vogelbescherming Willem Veenhuizen betrokken bij het in kaart brengen van aantallen vogels, zowel binnen als buiten de bebouwde kom. Dat doet hij al sinds de jaren 70. De vogelaars met wie hij samen inventariseert, zijn bijna familie geworden, zo vertelt Willem op een regenachtige middag in de wijk Hoge Vucht in Breda-Noord. Willem staat aan de lat voor het bijhouden van het aantal huiszwaluwen in Breda. Daar maakt hij elk jaar een rapportje van.

Het goede nieuws is dat het aantal bewoonde huiszwaluwnesten de afgelopen jaren in Breda weer aan het toenemen is. Terwijl ze in de jaren 90 even helemaal verdwenen waren, met onduidelijke oorzaak. Alleen afgelopen jaar liet een kleine inzinking in de groei zien. Willem heeft inmiddels de telronde van 2022 erop zitten, en kwam uit op eenzelfde aantal bewoonde nesten als vorig jaar.

Om een idee te geven: in 2020 waren er zo’n 57 bewoonde huiszwaluwnesten in Breda, en in 2021 enn 2022 waren er dat zo’n 49. Maar in 2011 waren het er maar 4 binnen de bebouwde kom.

Renovaties

Hoewel de aantallen nesten de afgelopen tien jaar dus zijn gegroeid, zijn er er ook zorgen over nestgelegenheid. Huiszwaluwen zijn ‘gebouwbewonende’ vogels en afhankelijk van onze huizen. Soms verwijderen bewoners de nestjes – wat echt niet mag – omdat ze overlast ervaren van de poep. Iets wat met een plankje makkelijk te verhelpen is. Die tip staat dan ook in de folder die Willem in de bus doet van mensen met huiszwaluwennesten aan huis.

In de wijk in Breda-Noord, waar we vanmiddag het aantal bewoonde nesten inventariseren, speelt dit niet. Hier bouwen de huiszwaluwen hun nesten op de kopse kant van de rijtjeshuizen, waardoor er geen poepoverlast is. Wat Willem en de andere leden van de plaatselijke vogelwerkgroep meer zorgen baart, is de manier waarop woningbouwverenigingen soms te werk gaan bij renovaties.

Deze corporaties gebruiken niet altijd de meest recente informatie als het gaat om het aanbieden van vervangende nestplekken tijdens renovaties en daarna. Ze maken die bijvoorbeeld op kansloze plekken, of ze gebruiken verkeerde nestkasten of neststenen. En dat terwijl Willem en de West-Brabantse Vogelwerkgroep altijd bereid zijn om mee te denken, mee te doen, en ook om de effecten van de maatregelen in de gaten te houden. Dat doen ze als vrijwilligers. Bij deze de oproep: pak de telefoon en bel ze op, een gouden aanbod!

Kritieke randvoorwaarde: modder

Huiszwaluwen hebben modder nodig in de nabijheid van hun nestplekken. Daarmee metselen ze hun kunstige nestjes aan een dakoverstek. Aan de noordkant van Breda is dat gelukkig goed verzorgd, want in de nabij gelegen ecologisch beheerde Vuchtpolder kunnen de huiszwaluwen makkelijk de vochtige modder vinden die ze nodig hebben.

Terwijl we aan de hand van de poepsporen bewoonde nesten in kaart brengen, zien we dat er onder een nest een brok klei op de grond is gevallen. Ernaast liggen twee dode huiszwaluwjongen. Willem staat voor een raadsel; in Breda heeft hij zoiets niet eerder waargenomen. Heeft een kauw aan het nest gehangen en het kapot weten te maken? Of is het nest uitgedroogd en is een deel ervan – met de nog niet vliegvlugge jongen en al – naar beneden gevallen? We weten het niet, maar het is in ieder geval geboekstaafd en de bewoners krijgen een folder van de vogelwerkgroep in de bus. Kort daarna zit de inventarisatieronde er alweer op en fietst Willem naar zijn woning aan de andere kant van de stad.

Ook Stadsvogeladviseur worden? Meld je aan!

Vogelbescherming is op zoek naar nog meer Stadsvogeladviseurs. Wil je graag een actieve rol vervullen bij het vogelvriendelijk maken van jouw stad of dorp? Als Stadsvogeladviseur maak je deel uit van een landelijk netwerk en word je begeleid vanuit Vogelbescherming. Neem contact op via Vogelbescherming.nl/vacaturestadsvogeladviseur. Vooral in de provincies Drenthe, Zeeland, Groningen, Friesland, Limburg en Brabant zijn er vacatures.

Meer informatie: 

• Vogelbescherming heeft een leidraad (pdf: 4,8 MB) geschreven over huiszwaluwbescherming, met veel tips die je zelf kan uitvoeren.

Tekst: Arjan Berben, Vogelbescherming
Foto's: Ruud van Beusekom (leadfoto: huiszwaluwen verzamelen modder), Vogelbescherming