Hoe haaien onze oceanen gezond houden

Haaien zijn essentieel voor de gezondheid van de oceaan – zonder hen kunnen mariene ecosystemen instorten. Maar de haaienpopulaties nemen snel af. De mens is de grootste boosdoener: hij doodt naar schatting 100 miljoen haaien per jaar door overbevissing. En dat massale verlies aan haaien schaadt de ecosystemen onder water, die sterk afhankelijk zijn van haaien.

Veel haaien zijn toppredatoren, die heersen over de oceanen waarin ze leven. Maar door die machtige rol kan hun verdwijning rimpeleffecten door de hele voedselketen hebben en hele ecosystemen uit balans brengen. Als grotere haaien overbevist worden, lopen de populaties mesopredatoren – kleinere roofdieren waarmee deze haaien zich voeden – uit de hand. Een toename van het aantal mesopredatoren kan dan leiden tot uitputting van andere hulpbronnen, waardoor hun omgeving schade lijdt. Als er bijvoorbeeld minder rifhaaien zijn om snappers en tandbaarzen te eten, worden die populaties te groot. Ze overconsumeren dan hun voedselbron: algenetende vissen. En zonder voldoende algenetende vissoorten in het ecosysteem kunnen algen de overhand krijgen en het koraal verstikken en doden.

Bewegende voedingsstoffen

Een andere manier waarop haaien ecosystemen in de oceaan helpen is door ze te voorzien van belangrijke voedingsstoffen. In de ondiepe wateren van de oceaan is er meestal een tekort aan voedingsstoffen. Haaien helpen deze gebieden te voeden door te duiken om diepzeeorganismen te eten, naar ondiepe wateren te zwemmen en ze daar uit te poepen. Door te pendelen tussen de diepe en de ondiepe wateren verrijken haaien het ondiepe water.

Zo dienen grijze rifhaaien bijvoorbeeld als stikstofkoeriers: ze brengen deze belangrijke voedingsstof via hun uitwerpselen over vanuit de diepe oceaan waar ze eten, naar ondiepe, voedselarme koraalriffen. De stikstof fungeert als mest voor de duizenden soorten die in het rifmilieu leven. Zonder haaien om stikstof te vervoeren, zou de biodiversiteit in de ecosystemen van koraalriffen het moeilijk hebben.

Vechten tegen klimaatverandering

Wist je dat haaien kunnen helpen de opwarming van de aarde tegen te gaan? Wetenschappers hebben ontdekt dat ze ervoor zorgen dat broeikasgassen in de oceanen blijven en niet in de atmosfeer terechtkomen. 

Tijgerhaaien in Australië bijvoorbeeld, houden zeeschildpadden weg van onderzeese zeegrasweiden. Zo kunnen de schildpadden de zeegrasweiden niet overbegrazen. Zeegrassen zijn een belangrijke opslagplaats van blue carbon – koolstof die door oceanen en kustecosystemen wordt opgenomen. De zeegrassen vormen dichte onderzeese graslanden die het broeikasgas koolstofdioxide - CO₂ - uit de atmosfeer halen. Dalende aantallen haaien zorgen voor meer zeeschildpadden, die de zeegrasweiden uitputten. Hierdoor komt de opgeslagen CO₂ vrij, wat bijdraagt aan de opwarming van de aarde.

Het lichaam van een haai is een andere opslagplek van blue carbon. Haaien bestaan voor tien tot vijftien procent uit koolstof. Wanneer ze op natuurlijke wijze sterven, zinkt hun lichaam naar de diepten van de oceaan. Ze fungeren daar dan als opslagplaatsen van koolstof voor duizenden of zelfs miljoenen jaren. Maar overbevissing van haaien betekent dat koolstof uit haaien in onze atmosfeer terechtkomt.

Waarom zijn initiatieven voor het behoud van haaien belangrijk?

De trieste realiteit is dat haaien nu onze hulp nodig hebben om hun onmisbare rol in het ecosysteem te kunnen blijven vervullen. Het aantal haaien neemt in een schrikbarend tempo af. Meer dan een derde van de haaiensoorten wordt momenteel met uitsterven bedreigd. Er zijn nu 71 procent minder haaien in de open zee dan vijftig jaar geleden.

De wereldwijde vraag naar haaienvlees en -vinnen is de grootste boosdoener. Maar haaien verliezen ook snel hun leefgebieden, vooral in kustgebieden die zonder goede regelgeving ontwikkeld worden. Alle bedreigingen waarmee haaien te maken hebben worden versterkt door het feit dat de meeste haaien in een langzaam tempo leven. Haaien worden langzaam volwassen en krijgen weinig jongen. De mens bevist veel soorten sneller dan ze zich kunnen voortplanten.

Meer haaien met hun cruciale ecosysteemfuncties houdt de oceanen gezond en vermindert de gevolgen van de wereldwijde klimaatverandering. Dat betekent dat inspanningen om haaien te beschermen niet alleen de haaien zelf ten goede komen: ze helpen de hele planeet.

Tekst: IFAW
Foto's: Vanessa Mignon; Aaron, Stock.adobe.com