Sabaanse leguaan op de kaart gezet

Net als op Sint Eustatius lijken ook op Saba de meest urgente bedreigingen de geringe aanwas van jonge leguanen, de beperkte hoeveelheid geschikte nestplekken en de aanwezigheid van niet-inheemse leguanen.

Precieze taxonomische status ter discussie

De leguaanpopulatie op Saba is onderdeel van de recent beschreven soort Iguana melanoderma. Alhoewel het unieke uiterlijk van de leguanen buiten kijf staat, discussiëren experts nog over de precieze taxonomische status. Ondanks die discussie is het duidelijk dat bescherming van de populatie urgent is, gegeven het aantal bedreigingen dat de populatie ondervindt. De grootste zorg is de aanwezigheid van en mogelijk verdere influx van niet-inheemse leguanen vanuit naburig Sint Maarten.

Gelukkig meer leguanen dan gedacht

Een recent onderzoek schatte de leguanenpopulatie op slechts tweehonderd tot driehonderd volwassen dieren. Dit aantal is extreem zorgwekkend en zou het langdurig voorbestaan van de populatie ernstig bedreigen. Omdat de gebruikte data in die initiële schatting slechts voorbereidend was, is in 2021 een nieuw veldwerkproject uitgevoerd op Saba. Tijdens deze periode zijn 38 transecten meerdere malen gemonitord. Hierdoor konden statistische methodes worden toegepast om de populatiegrootte nauwkeuriger in te schatten. Een onverwacht positief resultaat is dat de populatie minstens een factor tien groter is dan eerder gedacht, en dus enkele duizenden dieren betreft.

Hoe hoger hoe meer melanisme?

Van zwarte (of melanistische) reptielsoorten wordt meestal aangenomen dat zij hun kleur hebben aangepast aan koude omgevingen zodat ze zichzelf sneller kunnen opwarmen; ze zijn immers koudbloedig. Dit zou mogelijk ook kunnen gelden voor de leguanen van Saba. Daar staat de hoogste berg van het Nederlands Koninkrijk, de vulkaan genaamd Mt. Scenery (887 meter). Deze hoge vulkaan zorgt ervoor dat Saba vaak in de wolken ligt, waardoor het voor reptielen moeilijk is om op te kunnen warmen. Wij vonden echter geen relatie tussen de mate van melanisme en de hoogte waarop de leguanen voorkomen. Leguanen die hoger op de berg leven zijn dus niet donkerder dan leguanen die op lagere hoogtes leven.

Is er een andere verklaring waarom de leguanen op Saba zwart zijn? Een andere hypothese zou zijn dat de oorspronkelijke leguanen die op Saba zich hebben gevestigd al zwart waren. Dit komt overeen met het voorkomen van gedeeltelijk zwarte leguanen in Venezuela, die genetisch nauw verwant lijken te zijn aan de leguanen van Saba.

Weinig nestplekken en juveniele leguanen

Voor succesvolle reproductie en instandhouding van een leguanenpopulatie zijn nestplekken van hoge kwaliteit essentieel. Van geiten is bekend dat zij nestplekken van leguanen kunnen vernietigen door overbegrazing, wat leidt tot habitatverslechtering. Tevens kunnen geiten een nest kapot maken door hun tred. Hierdoor zakt namelijk het nest in en gaan de embryo’s dood.

Op Saba komt een grote (enkele duizenden dieren) geitenpopulatie voor die de vegetatie van het eiland sterk beïnvloedt en erosie veroorzaakt. Tijdens het onderzoek is daarom ook gezocht naar nestplekken om zo de beschikbaarheid, verspreiding en kwaliteit in kaart te brengen. Ondanks dat het niet het hoofddoel van het onderzoek was zijn de bevindingen betreurend, met slechts vier geïdentificeerde nestplekken.

Een extra zorg is het lage aantal juveniele leguanen die tijdens het veldwerk werden gevonden. Van de meer dan zeshonderd individuen die werden geobserveerd, was slechts 2,4 procent juveniel of jonger. Hoewel de precieze oorzaak hiervan niet bekend is, is de verwilderde kattenpopulatie een mogelijke oorzaak. Eerder onderzoek op Saba heeft aangetoond dat de katten voornamelijk op de lagere delen van het eiland leven, waar ze beter kunnen jagen. Dit is ook precies waar de leguanen het liefst nesten. Ook werden leguanenresten in maar liefst negen procent van de onderzochte kattenkeutels gevonden.

Daarmee lijkt de situatie voor de leguaan op Saba ook zoals die voor de Antillenleguaan op Sint Eustatius, waar de aanwezigheid van katten en geiten en het gebrek aan nestplekken bekende problemen zijn. Gericht onderzoek en beheersmaatregelen zijn op beide eilanden urgent nodig.

Blijvende punten van zorg

Ondanks de groter dan verwachte aanwezige leguaanpopulatie op Saba zijn er dus verschillende redenen tot zorgen. De noodzaak voor betere bescherming en de voortzetting van kennisvergaring is evident. Belangrijkste punten van zorg voor het voortbestaan van de soort zijn de aanwezigheid van loslopende katten en geiten, het  lage aantal juveniele leguanen en lage beschikbaarheid van nestplekken. Verreweg de grootste bedreiging komt echter van de aanwezigheid van niet-inheemse leguanen, die zich door middel van competitieve hybridisatie kunnen mengen met de inheemse populatie en deze verdrukken. Tijdens het veldwerk zijn dieren gezien die totaal afwijken van de inheemse dieren en preliminair genetisch onderzoek heeft reeds aangetoond dat deze dieren inderdaad niet inheems zijn. Deze situatie noopt de instanties tot het nemen van onmiddellijke maatregelen om de invasie van de niet-inheemse leguanen in de kiem te smoren.

Meer informatie

Neem voor meer informatie over het uitvoeren van projecten, bijvoorbeeld als onderdeel van een opleiding, contact op met dolfi.debrot@wur.nl en thijs.burg@gmail.com.

Lees hier het volledige rapport.

Tekst: Thijs van den Burg en Dolfi Debrot (Wageningen Marine Research) / Hannah Madden (CNSI) 
Foto's: Thijs van den Burg (leadfoto: Volwassen leguaan op een rots op Saba)