Diepte tuinvijvers belangrijk voor diversiteit aan waterdieren

In 2021 zijn zo’n zeshonderd burgers op pad gegaan om met Waterdiertjes.nl de kwaliteit van het oppervlaktewater in kaart te brengen. Deze vrijwilligers verzamelden bij elkaar ruim zevenhonderd monsters uit verschillende watertypen, maar vooral uit sloten, plassen en vennen en wateren in de stad. In vijftien procent was de waterkwaliteit goed. Eenzelfde aandeel scoort onvoldoende tot zeer slecht. Het algemene beeld van de kwaliteit is daarmee vergelijkbaar met dat van voorgaande jaren.

Top tien

De top tien van soorten die op de meeste plekken zijn gevonden wordt in 2021 aangevoerd door de schaatsenrijder. Dit is een dier dat op het wateroppervlak leeft en als een schaatser over het water gaat. Ze zijn daarvoor afhankelijk van een goede oppervlaktespanning van het water. Als die te laag is, door bijvoorbeeld de aanwezigheid van zeep, zakken ze door het wateroppervlak heen. De meest talrijke soort die gevangen is, is de parasitair levende watermijt. Dit is een spinachtige die op een teek lijkt. Opvallend is dat de posthoornslak uit beide top tien-lijstjes is verdwenen, en dat ook de poelslakken een duikeling hebben gemaakt. Dit komt mede doordat in de huidige versie van de webapp meer verschillende soorten slakken herkend en ingevoerd kunnen worden. Tellen we die soorten bij elkaar op, dan staan de poelslakken hoog in de top tien, en komen de posthoornslakken ook weer in de top tien.

Tuinvijvers in 2021

In 2021 stonden tuinvijvers centraal bij Waterdiertjes.nl. De professionals van de waterschappen hebben geen toegang tot deze privé-watertjes. Daardoor is er over de kwaliteit van deze wateren weinig bekend. Uit ecologisch onderzoek naar de biodiversiteit in andere wateren weten we dat water- en oeverplanten een positief effect hebben op de rijkdom aan waterdieren. Dat effect hangt mede af van de grootte van het watersysteem. Die positieve invloed komt doordat water- en oeverplanten structuur aanbrengen in het water en schuilplekken en voedsel bieden. Vissen kunnen een nadelig effect hebben op waterdiertjes, omdat bepaalde vissoorten hen opeten. Maar in veel natuurlijke poelen en kleinere plassen is dat effect klein, omdat de vissen daar niet kunnen komen of overleven.

Maar hoe zit dit nu precies bij tuinvijvers? Naast het inventariseren van de waterdieren is informatie gevraagd over hoe groot en diep de onderzochte vijver was en of er zich vegetatie en vis in bevonden. In totaal zijn zestig tuinvijvers onderzocht op waterdiertjes. Bij ongeveer de helft daarvan is ook deze extra informatie beschikbaar.

Vijverleven

De dieren die het vaakst en met de grootste aantallen in tuinvijvers gevangen zijn, zijn insecten die op het wateroppervlak leven zoals de schaatsenrijders en schrijvertjes en daarnaast beweeglijke dieren zoals de ruggezwemmers. Ook de poelslak is vaak gezien.

Uit de analyses komt naar voren dat de diepte van de vijver een belangrijke rol speelt bij de soortenrijkdom en de waterkwaliteit. Zo worden de meeste soorten gevonden in vijvers met een diepte tussen een halve en een hele meter. En opvallend genoeg is er tegen de verwachting in geen duidelijk verband tussen soortenrijkdom of waterkwaliteit in tuinvijvers en de aan- of afwezigheid van watervegetatie of vis.

Gulden middenweg

Zowel in dieper als in ondieper water zijn er dus minder soorten waterdieren aangetroffen. Dat in diepere wateren de rijkdom lager is, kan komen doordat in diepere vijvers vaker grotere vissen aanwezig zijn. Die vissen zijn juist afhankelijk van die kleine waterdieren voor hun voedsel. Waarom de diversiteit lager is in de ondiepere wateren, is nog niet duidelijk. Mogelijk heeft dit ook te maken met hoe de dieren verzameld zijn. Een van de vrijwilligers gaf bijvoorbeeld aan, dat hij in zijn eigen tuin veel voorzichtiger schepte dan in publieke vijvers, om zo de vijver niet te veel te verstoren. Met name bij kleinere en ondiepere vijvers kan het scheppen van waterdieren tot grotere verstoring leiden.

Doe mee in 2022!

Voor het jaar 2022 richt Waterdiertjes.nl zich op de stadsvijvers. Die zijn er in vele soorten en maten, bijvoorbeeld langgerekte in woonwijken, grotere met eenden en ganzen en kleinere met veel begroeiing. De waterkwaliteit in stadsvijvers kan nogal verschillend zijn. In vervuild water leven niet zoveel soorten, maar in schoon water juist wel. Welke vijvers zijn er in de eigen buurt, wat leeft daar en wat is de waterkwaliteit? Waterdiertjes.nl wil graag in 2022 de stadsvijvers met de beste en de slechtste waterkwaliteit in verschillende steden en dorpen vinden! 

Tekst: Edwin Peeters, Wageningen University & Research, Michiel Wilhelm, TAUW, Anton Gerritsen, GLOBE Nederland, Froukje Rienks, Nederlands Instituut voor Ecologie, Laura Seelen, Waterschap Brabantse Delta en Jorrit Venema, Vaart Software
Foto: Michiel Wilhelm
Figuren: Waterdiertjes.nl