Wat doen vleermuizen eigenlijk voor ons?

Biologische bestrijders van plaaginsecten

Van alle ruim 1450 verschillende soorten vleermuizen zijn de meeste insecteneters. Zo eet de gewone dwergvleermuis, die in Nederland in bijna iedere wijk voorkomt, zo’n duizend insecten per nacht. Op jaarbasis eet een kolonie dwergvleermuizen in zo’n wijk gezamenlijk al snel 14,7 miljoen insecten, waaronder veel muggen! Dat scheelt een hoop muggenbulten. Ook eten vleermuizen veel insecten die schade aan landbouwgewassen toebrengen. Een kolonie van de Amerikaanse big brown bats (erg vergelijkbaar met de laatvlieger, één van onze grotere vleermuizen) eet jaarlijks ongeveer 1.288.000 voor de landbouw schadelijke kevers, cicaden en wantsen. Een biologische gewasbeschermer dus.

Economische voordelen door insectenetende vleermuizen

Wetenschappers hebben op verschillende plaatsen in de wereld uitgerekend wat deze insectenetende vleermuissoorten ons besparen. Een aantal voorbeelden uit vier sectoren:

• Mais
  Vleermuizen dragen in het zuiden van de Verenigde Staten voor tenminste een miljard dollar per jaar bij aan de bestrijding van schadelijke insecten in de maisteelt.
  In Brazilië zorgt de bestrijding van schadelijke insecten door vleermuizen in landbouwgebieden rondom steden voor 390,6 miljoen dollar besparing aan schadebestrijding per jaar.
• Rijst
  Dankzij de inzet van vleermuizen in de rijstteelt in Spanje (pdf; 1,2 MB) hadden de boeren na tien jaar geen insecticiden meer nodig voor de bestrijding van de rijstmot.
  In Thailand draagt alleen al één bulvleermuissoort voor 1,2 miljoen dollar per jaar bij aan insectenbestrijding in de rijstteelt.
• Wijn
  In Frankrijk dragen tien soorten vleermuizen bij aan de biologische bestrijding van de druivenbladroller; een voor de wijnbouw zeer schadelijke nachtvlinder.
  Dankzij vleermuizen besparen de wijnboeren in Chili jaarlijks voor 188 á 248 dollar per hectare op de bestrijding van schadelijke insecten.
• Fruitteelt
  De voor de fruitteelt in Europa (pdf; 1,1 MB) zeer schadelijke en invasieve suzuki-fruitvlieg staat op het menu van de gewone dwergvleermuis.

Het is natuurlijk wel zo dat vleermuizen deze diensten alleen kunnen verlenen als landbouwgebieden ook vleermuisvriendelijk zijn ingericht. In een kleinschalig landschap zijn heggen, houtwallen en bomenrijen de ‘snelwegen’ waarlangs vleermuizen bij alle akkers kunnen komen.

In Nederland is er nog weinig gerekend aan de economische waarde van vleermuizen voor de landbouw en volksgezondheid. Op basis van het aandeel schadelijke insecten in het dieet van onze vleermuissoorten kunnen we verwachten dat de impact vergelijkbaar is met bovengenoemde voorbeelden.

Zonder vleermuizen geen tequila

In tropische gebieden zijn naast bijen ook nectaretende vleermuizen onmisbare bestuivers van bloemen. Dat bestuiven leidt natuurlijk tot de ontwikkeling van vruchten en zaden. Bij de verspreiding van die zaden komen vervolgens fruitetende vleermuizen in beeld.

Dit bestuiven en zaden verspreiden heeft ook een economische waarde:

• Doerian
  ‘Vliegende honden’ (grote fruitetende vleermuizen) zijn in Indonesië de belangrijkste bestuivers van de doerian of doerianfruit. Voor een gemiddeld dorp dragen zij jaarlijks voor 450.000 dollar bij aan de oogst.
• Herstel regenwoud
  Fruitetende vleermuizen spelen een hoofdrol in het herstel van gekapt regenwoud. De palmvleerhond in Ghana draagt door het verspreiden van zaden jaarlijks voor een waarde van 12.000 tot 850.000 dollar bij aan een natuurlijke herplanting van tropisch regenwoud in dat land.
• Tequila
  Van de woestijnplant agave wordt tequila gemaakt. De plant is voor haar bestuiving volledig afhankelijk van een klein aantal nectaretende vleermuissoorten. Zonder vleermuizen dus geen tequila en zonder tequila loopt de Mexicaanse economie jaarlijks 1,2 miljard dollar aan inkomsten mis.

Dit zijn nog maar een paar voorbeelden. Ook veel andere door de mens gebruikte vruchten en producten zijn voor de bestuiving of zadenverspreiding afhankelijk van vleermuizen, waaronder bananen, cashewnoten, mango, palmhart, dadels, diverse soorten palmbomen, cactusvijgen, papaja, kapok, balsahout, passievrucht en koffie.

Vleermuizen verdienen bescherming

Vele vleermuissoorten spelen dus een cruciale rol in allerlei ecosystemen. Toch worden overal ter wereld vleermuissoorten bedreigd door verlies of versnippering van leefgebied, afname van voedselaanbod, vernietiging van verblijfplaatsen, jacht voor 'bushmeat' of voor verwerking in traditionele 'medicijnen' en vaak ook gewoon door onwetendheid.

Het beter beschermen van de natuur in het algemeen en vleermuizen in het bijzonder blijft dus van groot belang als je kijkt naar de rol die vleermuizen spelen in de natuurlijke bestrijding van plaaginsecten, de bestuiving van planten en de verspreiding van hun zaden.
Maar er is nog een reden: want ook al vinden enkelen van ons hun onvoorspelbare gefladder in het duister een beetje spannend… zonder vleermuizen is de nacht echt een stuk saaier!

Tekst: Erik Korsten, met dank aan Annelies Elsendoorn en Marjolein van Adrichem, allen Zoogdiervereniging
Foto's: Roy Niswanger (leadfoto: Mexicaanse bulvleermuizen); Erik Korsten; Merlin Tuttle; Daniel Hargreaves