Dé vleermuis bestaat niet
Zoogdiervereniging18 soorten vleermuizen in Nederland
Misschien heb je wel eens gehoord van de gewone dwergvleermuis? Dat is de soort die je bijna overal wel kunt zien vliegen in tuinen, parken en het bos. Maar wist je dat er in Nederland nog zeventien andere soorten vleermuizen voorkomen? Hoewel sommige soorten best op elkaar lijken, zijn bijvoorbeeld de gewone grootoorvleermuis, de meervleermuis en de laatvlieger echt wel andere vleermuizen (zie foto hieronder). Ook kent iedere soort haar eigen gedrag en voorkeur voor waar de dieren hun verblijfplaatsen zoeken.
Alle vleermuizen in Nederland zijn insecteneters, maar welke insecten ze eten, kan verschillen. Watervleermuizen eten vooral muggen, grootoorvleermuizen eten vooral nachtvlinders en franjestaarten zijn dol op spinnen en eten regelmatig rupsen. Wil je meer weten over de Nederlandse vleermuizen, kijk dan op onze website.
51 soorten vleermuizen in Europa
Kijken we iets verder over de grens, in Europa, dan komen we daar 51 soorten tegen. In Nederland horen alle soorten vleermuizen tot de familie van de gladneusvleermuizen. Maar in de rest van Europa zijn er ook vleermuizen uit andere families zoals de hoefijzerneusvleermuizen, de bulvleermuizen en zelfs één soort van de familie van de vliegende honden. Ook is het menu van sommige soorten in Europa wat anders dan van de Nederlandse soorten. De Capaccini’s vleermuis eet naast muggen ook graag kleine visjes, de grote rosse vleermuis eet insecten en kleine zangvogeltjes en de Nijlrousette is een echte fruitetende vleermuis.
1454 soorten vleermuizen wereldwijd
Tijdens het schrijven van dit bericht zijn er voor de wetenschap wereldwijd 1454 soorten vleermuizen bekend. En dat aantal zou morgen weer hoger kunnen zijn. Bijvoorbeeld als er ergens een volledig nieuwe soort wordt ontdekt, of als we uit DNA-analyse ontdekken dat één soort eigenlijk uit twee soorten bestaat, die als twee druppels water op elkaar lijken. Je zou verwachten dat het ontdekken van een nieuw zoogdier vooral iets is uit afgelegen tropische regenwouden, maar ook in Europa worden nog steeds nieuwe soorten vleermuizen ontdekt. Zoals de nimfvleermuis (ontdekt in 2001) en de aan de franjestaart verwante Cryptische franjestaart in Spanje (ontdekt in 2018).
Wereldwijd wordt de diversiteit aan wat vleermuizen eten helemaal groot. De meeste vleermuizen zijn insectenetende vleermuizen, maar in de meer tropische gebieden zijn er ook vleermuizen die fruit en/of nectar eten. Daar vind je ook vleesetende vleermuizen, met eigen voorkeuren voor muizen, kikkers, hagedissen, vogels of zelfs andere vleermuizen. En dan zijn er in Midden- en Zuid-Amerika drie soorten vampiervleermuizen die bloed drinken bij vogels of zoogdieren. Eén daarvan, de gewone vampiervleermuis, doet dat ook wel eens bij mensen. Dat spreekt bij ons blijkbaar zo tot de verbeelding dat het ook het imago van vleermuizen in de rest van de wereld heeft beïnvloed.
De ene vleermuis is de andere niet – zoek de verschillen
Hoewel sommige vleermuizen veel op elkaar lijken is het uiterlijk heel verschillend. In onderstaande collage zie je 94 soorten (slechts 7 procent van alle soorten vleermuizen). Zie je de verschillen? Als je op de collage klikt, opent de foto in groter formaat en kun je inzoomen naar alle vleermuizen.
Vooral bij de grootte en vorm van oren en neuzen en de grootte van hun ogen zie je de verschillen. Dit komt door de manier waarop vleermuizen in het donker de weg en hun voedsel vinden. De meeste doen dat met hun oren, maar sommige gebruiken vooral hun ogen.
Kijken met echo’s
Veel vleermuizen gebruiken echolocatie om zich in het donker te oriënteren: met hun stembanden maken ze hele hoge piepjes (ultrasone geluiden) die ze uitstoten via de mond of de neus. Door te luisteren naar de weerkaatsing (de echo’s) van die geluiden tegen objecten en prooien krijgen ze een beeld van de omgeving. Met hun oren 'zien' ze de omgeving net zo nauwkeurig als wij met onze ogen. Vleermuizen die met echolocatie oriënteren, hebben daarom meestal grote oren. Doen ze dat in de dichte begroeiing, of roepen ze heel zacht om hun prooien te verrassen, dan hebben vleermuizen enorme oren zodat ze de zachtste echo’s nog kunnen horen.
Sommige soorten vleermuizen stoten die geluiden uit via een speciaal daarvoor aangepaste neus, die als een soort 'speaker' of 'schotel' de geluiden een bepaalde kant op richt. Bovendien kunnen ze dan ook met een volle mond nog steeds echolocatie gebruiken. Zulke vleermuizen behoren vaak tot families met vreemde namen als hoefijzerneusvleermuizen, bladneusvleermuizen of spleetneusvleermuizen.
De grote fruitetende vleermuizen uit Azië, Afrika en Australië, die we vooral kennen als 'vliegende honden' (of 'Flying foxes') gebruiken nauwelijks echolocatie. Dat zijn vleermuizen met kleine oren en grote ogen waarmee ze bij weinig licht nog goed kunnen zien en een lange hondachtige snuit om rijp fruit en geurige bloemen al van verre te kunnen ruiken.
Welke vleermuis bedoel je eigenlijk?
Met zoveel verschillende soorten vleermuizen in Nederland, Europa en de rest van de wereld is het logisch dat je niet kunt spreken van dé vleermuis. Doordat de meeste mensen zich helemaal niet bewust zijn van deze diversiteit is het niet zo gek dat we vaak wel spreken of schrijven over 'de vleermuizen' of 'de vleermuis', terwijl we eigenlijk één bepaalde soort of groep vleermuizen bedoelen.
Dat dat verwarrend kan zijn, bleek ook in de Covid-19-crisis toen in het nieuws vaak werd genoemd dat het SARS-CoV-2 virus afkomstig zou zijn van 'vleermuizen'. Dat leidde hier ook tot zorgen en vooroordelen over in Nederland of Europa voorkomende soorten. Begrijpelijk, maar onnodig. Het lijkt erop dat het SARS-CoV-2 virus verwant is aan een virus dat voorkomt bij een paar soorten vleermuizen in Zuidoost-Azië. Hoe uit dit verwante virus het voor mensen besmettelijke SARS-CoV-2 is ontstaan is nog niet helemaal duidelijk, maar vrijwel zeker is dat de oorzaak zit in de handel in wilde dieren. De vleermuizen hebben daar niks mee van doen, en zeker de vleermuizen in andere delen van de wereld niet.
Dus als je iets zegt over een vleermuis, zeg dan ook duidelijk welke soort vleermuis je precies bedoelt. De vleermuizen (en wij) zullen je dankbaar zijn.
Tekst: Erik Korsten, Zoogdiervereniging
Foto's: Erik Korsten (leadfoto: Hondurese witte tentmakende vleermuizen); René Janssen; Daniel Whitby; Leonardo Ancillotto; Helen Taylor Boyd
Collage: Erik Korsten. Met foto's van Leonardo Ancillotto, Nils Bouillard, Daniel Hargreaves, Sally-Ann Hurry, Roger L. Jones, Erik Korsten, Brett Lewis, Ronald de Mol, Bernadette van Noort, Wesley Overman, Sarah Torpe, Laura Torrent, Joris Verhees, Ivar Vleut & Daniel Whitby. De rechten voor de afzonderlijke foto’s liggen bij de in de foto genoemde fotografen. De volgende fotografen stelden foto’s beschikbaar via iNaturalist, onder Creative Commons Licentie CC BY-NC 4.0: Luis F. Aguire, Juan Cruzado Cortés, Paul Cryan, G. Devender, Daniel Dorantes, Jakob Fahr, Brieuc Fertard, Judy Gallagher, Nessie Grace, Jason Headly, Andrea Janda, Delmer Jonathan, Rodrigo Medellin, Margarita Montenegro, Michael Pennay, Manuel Ruedi, Paul Webela & Wikipedia.