Nederlandse hulp voor de zoogdieren in Montenegro

De Veldwerkgroep organiseert deze zomerkampen al 34 jaar en over elk kamp is een rapport verschenen. De kampen zijn het initiatief van de Veldwerkgroep, maar de laatste jaren komen er ook verzoeken uit het  buitenland om hulp te verlenen bij lokale inventarisaties. Zo werd de Veldwerkgroep begin van dit jaar door Marina Radonjić uit Montenegro gevraagd om te helpen bij het inventariseren van zoogdieren in het natuurgebied Tivat Saline, aan de Montenegrijnse kust. Bernd-Jan Bulsink en Chris Driessen gaven gehoor aan dit verzoek. Met een auto vol inloopvallen, cameravallen en mistnetten reden zij in april naar Montenegro.

Montenegro is economisch sterk in ontwikkeling, waardoor de natuurlijke omgeving onder druk komt te staan. Dit geldt ook voor Tivat Saline in de Baai van Boka Kotorska. Tivat Saline is een kweldergebied in een baai die verder uit rotskusten bestaat. Enkele decennia geleden werd hier zout gewonnen. De oude dijken en dammen zijn nog zichtbaar in het kwelderlandschap. Nu is het een internationaal belangrijk watergebied, vallend onder het Verdrag van Ramsar. Kweldergebieden komen niet veel voor langs de Adriatische kust. Daardoor is het in het voor- en najaar een belangrijke pleisterplaats voor trekkende watervogels.

De Baai van Boka Kotorska is een soort fjord en is erg in trek bij toeristen. Dit leidt tot toenemende urbanisatie en waterrecreatie en de daarmee gepaard gaande toename in vervuiling. De beheerders van het natuurgebied Tivat Saline willen graag weten welke plant- en diersoorten in het reservaat voorkomen, zodat ze de juiste maatregelen kunnen treffen om de natuurwaarde van het gebied te behouden. Momenteel worden verschillende onderzoeken uitgevoerd, zoals de inventarisatie van avifauna, flora, zoogdieren en beek- en moerasschildpadden.

Vijf dagen verbleven Bernd-Jan en Chris in het natuurgebied om de zoogdieren in kaart te brengen. Zeven soorten zoogdieren troffen zij er aan. Hieronder volgt een kort overzicht.

Muizen

Voor het onderzoek naar muizen plaatsten Bernd-Jan en Chris inloopvallen (80 in totaal) in kweldervegetatie met zeekraal en zoutmelde, in kweldervegetatie met heen en in ruigtevegetatiestruwelen op overgangen naar kweldervegetatie. Daarnaast plaatsten ze een aantal inloopvallen in een tuin en bos in een hoger gelegen gebied buiten het natuurreservaat. In Tivat Saline vingen ze uitsluiten bosmuizen en huismuizen, voornamelijk in ruigtes en struwelen. In de tuin buiten het reservaat vingen ze ook een tuinspitsmuis, een klein formaat huisspitsmuis die in het zuiden en oosten van Europa voorkomt.

Vleermuizen

In Tivat Saline werd met batdetectors naar vleermuizen gezocht. Vanwege de openheid was het niet geschikt om mistnetten te plaatsen. Vooral boven brakke wateroppervlakten waren vleermuizen actief. Boven de kweldervegetaties werd weinig activiteit van vleermuizen waargenomen. Kuhls dwergvleermuis, ruige dwergvleermuis en Capaccini’s vleermuis konden op hun geluid worden gedetermineerd. Kuhls dwergvleermuis is een soort van Oost-Europa en het Middellandse Zeegebied. De ruige dwergvleermuis komt bijna overal in Europa voor, maar vrouwtjes trekken jaarlijks heen en weer tussen het noordoosten van Europa waar ze hun jongen grootbrengen en het westen en zuiden van Europa waar ze met de achtergebleven mannetjes paren, een afstand van zo’n 2000 kilometer! Capaccini’s vleermuis is een soort van het Middellandse Zeegebied. Hij lijkt wat op de watervleermuis die we in Nederland hebben en jaagt net als deze soort boven water. Het gaat niet goed met deze soort in Europa. De aantallen gaan achteruit, maar men weet niet waarom.

In de bergen en rond Tivat Saline staan verlaten forten die rond 1890 zijn gebouwd, tijdens de bezetting door het Oostenrijks-Hongaarse Rijk. Sinds de Balkanoorlog in 1992 zijn deze forten niet meer gebruikt en ze vervallen langzaam. Bernd-Jan en Chris bezochten een aantal van deze verlaten forten en een oude militaire tunnel, waar al enkele jaren geen waarnemingen van vleermuizen zijn gedaan. De hopen vleermuizenstront die ze in de forten vonden wijzen er op dat grote groepen vleermuizen deze forten waarschijnlijk als winterverblijfplaats gebruiken. Tijdens hun bezoek troffen Bernd-Jan en Chris verschillende groepen grote en kleine hoefijzerneuzen aan en enkele vale vleermuizen, kleine vale vleermuizen en Schreibers vleermuizen. Grote en kleine hoefijzerneuzen kwamen in de vorige eeuw langs de zuidelijke grenzen van Nederland voor, maar zijn daar nu zo goed als verdwenen. Hun kerngebieden liggen in Zuid- en Centraal-Europa en zelfs nog verder naar het oosten. Nederland ligt aan de noordgrens. Vale, kleine vale en Schreibers vleermuis zijn ook soorten van Zuid- en Centraal-Europa, maar de vale vleermuis werd in de vorige eeuw ook lokaal in Nederland aangetroffen. Na een achteruitgang in de tweede helft van de vorige eeuw lijkt de populatie weer iets toe te nemen en wordt de soort vooral in Oost-Nederland regelmatig waargenomen.

Grote zoogdieren

Grotere zoogdiersoorten, zoals das, vos en steenmarter, zijn met cameravallen waargenomen, maar alleen buiten het reservaat. Eerder had Marina de goudjakhals in Tivat Saline met cameravallen aangetoond. Bernd-Jan en Chris hoorden de jakhalzen ’s avonds regelmatig huilen. In de directe omgeving van het gebied rond Tivat zagen zij tevens meerdere Indische mangoestes, een soort die in Kroatië en Bosnië & Herzegovina is geïntroduceerd en nu dus ook in Montenegro voorkomt.

Overige waarnemingen

Natuurlijk werden naast zoogdieren ook nog allerlei andere soorten waargenomen. Diverse orchideeën stonden in bloei, waaronder Tongorchis, Harlekijn en Gele Karstorchis. Verder werden diverse schildpadden gezien, zoals de Kaspische beekschildpad, de Europese moerasschildpad en de Griekse landschildpad. Daarnaast was er een overvloed aan Egyptische treksprinkhanen en Balkan baardgrasmussen.

Oproep

Het onderzoek van Marina Radonjić in Tivat Saline gaat nog door tot in september 2018. Mensen die haar daarbij willen helpen zijn van harte welkom. Ook is er behoefte aan waarnemingen uit andere delen van Montenegro. De gegevens worden gebruikt voor de bescherming van de natuur in Montenegro. In een publicatie worden alle bevindingen gebundeld. Radonjić is op zoek naar vrijwilligers, studenten of PhD-onderzoekers die haar willen helpen met ecologisch onderzoek naar zoogdieren in Montenegro. Heb je ervaring en interesse? Neem dan contact op met de Veldwerkgroep (email: veldwerkgroep@zoogdiervereniging.nl).

Tekst: Dennis Wansink en Bernd-Jan Bulsink, Veldwerkgroep Zoogdiervereniging
Foto’s: Marina Radonjić (leadfoto: het natuurreservaat Tivat saline); Chris Driessen; Bernd-Jan Bulsink