Onderzoek ecologische effecten zandwinning gehonoreerd in NWA ORC-call

De onderzoekspartners zien dat zandvoorraden wereldwijd slinken, terwijl steeds meer zand uit de Noordzee nodig zal zijn om onze kust te beschermen tegen een stijgende zeespiegel. Daarom gaan zij via een gezamenlijk project van 5,1 miljoen met een interdisciplinair team nieuwe kennis over de effecten van zandwinning ontwikkelen. Het project wordt geleid door Wageningen Marine Research en is tegelijkertijd met 28 andere onderzoeksaanvragen gehonoreerd als Onderzoek op Routes door Consortia (NWA ORC-call 2020/2021).

Zandbehoefte gaat omhoog

Ook in Nederland winnen we heel veel zand, vooral uit de Noordzee. We winnen jaarlijks zo’n twaalf tot vijftien miljoen kubieke meter om onze kust te beschermen en zo’n vijftien miljoen kubieke meter als ophoogzand voor wegen en woonwijken en voor beton- en metselzand. Jaarlijks graven we een stuk zeebodem met de oppervlakte van Schiermonnikoog met zo’n tachtig centimeter diepte af. Maar onze zandbehoefte gaat verder omhoog. Niet alleen omdat we meer wegen, woningen en woonwijken willen bouwen, ook omdat we door de stijgende zeespiegel steeds meer zand voor de kustveiligheid nodig hebben.

Effecten zandwinning in de Noordzee

De Randstad wordt beschermd door duinen. Dit zijn prachtige natuurlijke systemen die ons tegen de zee beschermen. Duinen vormen een zelfhelende waterkering, maar we moeten dit zand wel steeds aanvullen bij een stijgende zeespiegel. Dat zand winnen we uit de Noordzee op minimaal twintig meter waterdiepte, waarvoor een speciaal reserveringsgebied is aangewezen. Bij de zandwinning breng je schade toe aan het leven in en op de zeebodem. Schelpen, wormen, zeesterren en vissen worden opgezogen en gaan dood. Zandwinning kan het water dusdanig vertroebelen met als resultaat een negatief effect op de groei van algen, de basis van de mariene voedselketen. Tevens verandert de de leefomgeving van dieren omdat de korrelgrootte van het zand wijzigt. Tenslotte wijzigen de zeestromingen door de ontstane kuilen en geulen op de bodem.

Nadenken over hoe de Noordzeebodem achter te laten

Omdat we steeds meer zand nodig hebben, moeten we goed gaan nadenken over hoe we de Noordzeebodem willen achterlaten, stelt penvoerder Martin Baptist. “Als je ondiep zand wint, breng je ecologische schade toe aan een enorme oppervlakte. Als je diep wint maak je minder zeeleven dood, maar heeft de bodem meer tijd nodig om te herstellen en veranderen de zeestromingen”, zegt hij. “We hebben bijvoorbeeld al gezien dat in de zandwinput voor de Tweede Maasvlakte, die wel twintig meter diep was, heel veel slib wordt ingevangen. En dit is zorgelijk. Want de Nederlandse kust is heel belangrijk als opgroeigebied voor commerciële platvissoorten, zoals tong en schol.” De larven van deze vissen verspreiden zich vanuit de Noordzee richting de kust door stromingen op de zeebodem. Deze stromingen kunnen makkelijk worden verstoord als er diepe putten of geulen op de zeebodem komen. Baptist geeft aan dat het onderzoeksconsortium gaat bestuderen in welke vorm, in welke richting, met welke hellingen en tot welke dieptes het beste zand kan worden gewonnen. Zo wordt voorkomen dat de visserij op schol en tong wordt bedreigd. Aan de andere kant zijn er ook kansen voor vis en visserij. Vissers weten als geen ander bij welke putten en hellingen ze goede vangsten halen. “We kunnen dus ook een onderwaterlandschap creëren dat gunstig is voor vissen, en daarmee voor de visserij", vertelt hij.

Wereldwijd probleem

De winning van zand is een wereldwijd probleem. Het is een grondstof die niet overal gemakkelijk winbaar is, en die we in steeds grotere hoeveelheden nodig hebben. Zand is te vergelijken met fossiele brandstoffen: we winnen meer zand dan de natuur kan aanvullen. Door de grote vraag naar zand worden rivieren en stranden afgegraven, met grote consequenties voor ecosystemen, de veiligheid tegen overstromingen, grondwaterstanden en bevaarbaarheid van rivieren.

*Consortium: Stichting Wageningen Research, Technische Universiteit Delft, NIOZ - Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee, Wageningen University & Research, Universiteit Twente, Universiteit Twente, Stichting De Noordzee, Hogeschool Van Hall Larenstein, Deltares, Breda University of Applied Sciences, Rijkswaterstaat Zee en Delta, Boskalis, Van Oord, Producentenorganisatie (PO) Texel, PO Wieringen, Nederlandse Vissersbond, Geological Survey Netherlands, Ministerie van Landbouw Natuur en Voedselkwaliteit, Digishape, North Sea Advisory Council, International Council for the Exploration of the Sea -Working Group on the Effects of Extraction of Marine Sediments on the Marine Ecosystem (ICES- WGEXT), KIMO Nederland en België.

Meer informatie

Tekst: Martin Baptist & Cecile Leuverink, Wageningen Marine Research
Foto's: Martin Baptist; Wageningen Marine Research